کاربست اخلاق زیستی در شهرسازی اسلامی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول.

چکیده

بی‌توجهی به حفاظت از طبیعت که عمدتا به علت عدم پشتوانه اخلاقی از سوی جوامع و مردم است و منجر به بحران محیط‌زیست شده، امروزه دچار تغییر نگرش در مواجهه با طبیعت و تدوین قوانین بین‌المللی شده است و مذهب به مثابه محرکی جهت این تغییر نگرش‌ها و تدوین کننده اخلاق، عاملی در رفع بحران‌های زیستی در نظر گرفته شده است. این پژوهش تلاش دارد تا در مبحث حاضر به بازشناسی مفهوم اخلاق در پرتو اندیشه و اصول اسلامی در فضای کالبدی بپردازد و راهبردهایی جهت بهره برداری مناسب از محیط زیست ارائه کند. روش پژوهش حاضر روش تحلیلی-توصیفی و روش نمونه موردی است که ابتدا روی مبانی نظری مدرن و دینی در زمینه برخورد کالبدی با شهر و معماری مورد مطالعه قرار گرفته است و در پژوهش موردی نیز با کاربست این چهارچوب، نمونه‌های شاهد را در شهر اسلامی به عنوان کالبد قابل اعتنا سنجیده و صحت سنجی می‌کند. بررسی ها حاکی از این واقعیت است که مبانی اسلامی از محیط زیست حمایت فرهنگی، دینی و اخلاقی همگانی کرده است و در زیست‌بوم‌های مختلف به روش‌های متنوع، کالبد ویژه ارایه داده، به‌گونه-ای که گاه سنت اسلامی با بکارگیری بیان نو، احترام به طبیعت را به تمامی نشان داده است. شهرهای سنتی مصداق آموزه‌های اسلامی است که بهترین شرایط محیط زیستی را برای انسان فراهم می‌کردند و در عین شرایط اقلیمی نامناسب از طبیعت در طراحی و ساخت شهر جهت ادامه حیات کمک می گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Survey on Employing Living Ethics in Islamic Urbanism

نویسندگان [English]

  • Behzad Vasigh
  • Elham Zare
  • Mohammad Reza Ghasemi
Jundi-Shapur University of Technology, Dezful Iran.
چکیده [English]

Most of the damages to nature are brought about through negligence in putting living ethics into practice by city dwellers. This critical ignorance which is becoming a worldwide environmental crisis has put forward a change in attitude towards nature and its international constitutions and laws. In this regard, religious recommendations and regulations have been considered as significant influences through this change towards better living conditions. This research attempts to address the concept of morality in the light of Islamic thoughts and principles in physical space and provide strategies for proper exploitation of the environment. The method of this research is descriptive-analytic case study which first surveys modern religious theories with regard to the body of the desired cities and their architecture and then in case studies these theories are put into practice in order to provide a framework to study and verify these Islamic cities as significant samples. The studies show that the basic Islamic thoughts about environment have promoted universal, cultural, religious, and moral supports and have introduced a special framework in different environments, as is the case with the Islamic tradition by applying a new expression, to show the respect for nature in all possible aspects. Regardless of unfavorable climate changes, traditional cities in Iran are examples of Islamic teachings which provide the best environmental conditions for human beings in which nature is employed in designing and city architecture. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bioethics
  • environment
  • nature
  • Islam
  • traditional city
• احمدی، منیژه (1396). تحلیلی بر اثرات سرمایه اجتماعی در اخلاق زیست محیطی روستاییان مطالعه موردی: دهستان چایپاره بالا؛ شهرستان زنجان. جغرافیا و برنامه ریزی، 21 (61): 19-35.
• اسماعیلی، عباس، رضاییان، محسن، وزیری نژاد، رضا، طباطبایی، سید ضیا، سالم، زینب و مهدیان، فرشته. (1386). حفاظت محیط زیست در اسلام. ویژه نامۀ اولین همایش بهداشت در آموزه های پیامبر اعظم (ص)، مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، 6: 55-60.
• امین زاده، بهناز. (1381). جهانبینی دینی و محیط زیست درآمدی بر نگرش اسلام به طبیعت. محیط شناسی، 28 (30): 97-106.
• بهرامی پاوه، رحمت اله، و مرصوصی، نفیسه. (1390). توسعۀ پایدار شهری. تهران: دانشگاه پیام نور.
• پورسعید و باسم، روستا، کوروش. (1381). توسعۀ پایدار کشاورزی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی توسعه پایدار کشاورزی و محیط زیست، دانشگاه آزاد ورامین.
• حاجی محمودی، مهسا، برک پور، ناصر و شهابیان، پویان. (1397). ارزیابی و مقایسۀ شاخص‌های رویه‌ای و محتوایی توسعۀ پایدار در مناطق 7 و 22 تهران. فصلنامۀ علوم و تکنولوژی محیط زیست، 20 (4): 139-153.
• خوئینی، غفور و یحیی پور، محمدمهدی. (1395). بررسی آسیب‌ها و چالش‌های زیست محیطی از منظر آیات و روایات و حقوق موضوعه.جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 25 (2): 117-141.
• دژاردن، ج‍وزف‌ آر. (1396). اخلاق محیط زیست: درآمدی بر فلسفه محیط زیست. ت: مهدی کلاهی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
• رجبی باقرآباد، مصطفی. (1393). قرآن، طبیعت و حقوق آن از منظر دو تفسیر فقهی شیعه و سنی. اخلاق زیستی، 4 (12): 11- 28.
• رفیعا، مریم و ساطع، نفیسه. (1394). تأثیر باور دینی در نحوه برخورد با محیط زیست. انسان و محیط زیست، 89-104.
• زمانی، زهرا، آزموده، مریم و قائدی، حجت. (1393). مطالعۀ تطبیقی رویکرد مبتنی بر بینش اسلامی با رویکرد معاصر در مواجهه با محیط زیست. پژوهش‌های معماری اسلامی، 1 (4): 100-115.
• ساکی زاده، محمد، ولی‌اللهی، جلال و آذری کهل، مجید. (1397). تأثیر اخلاق و آموزش زیست‌محیطی با توجه به آموزه‌های اسلام و یافته‌های غرب در نگرش دانش‌آموزان مقطع هفتم و هشتم متوسطه شهرستان شهریار نسبت به توسعۀ پایدار. علوم وتکنولوژی محیط زیست، در دست انتشار.
• سیفیان، محمدکاظم. (1378). قالب و محتوا در معماری اسلامی. هنرهای زیبا، 12 (1): 58-60.
• عابدی سروستانی، احمد و شاه ولی، منصور. (1391). تعامل انسان با طبیعت: یک واکاوی هنجاری. تحقیقات جغرافیایی، 27 (4): 1-32.
• محمد زاده، رحمت. (1391). بررسی جایگاه طبیعت در مدرنیته و چالش های رودررو با تأکید بر شهرهای ایران. جغرافیا و برنامه ریزی، 18 (48): 278-245.
• محمدزاده رهنی، محمدرضا. (1389). بررسی مبانی فقهی حفاظت از محیطزیست. فقه و تاریخ تمدن، 7 (25): 177-195.
• مرادی مکرم، سیاوش و حیدری کیا، مریم. (1397). تحلیل مدیریت شهری و نقش آن در توسعه پایدارشهری مطالعه موردی شهر اسدآباد، جغرافیا و روابط انسانی، 1 (1): 98-115.
• مشکینی، ابوالفضل، حمزه نژاد، مهدی و قاسمی، اکرم. (1394). تدقیق مفهومی و تریح راهکارها و شاخص های تحقق سنجی چهار اصل مسجدمحوری، محله محوری، درون‌گرایی و طبیعت‌گرایی در شهر ایرانی اسلامی. پژوهش‌های معماری اسلامی، 3 (3): 18-33.
• مهجور، فیروز. (1378). مجموعه مقالات اولین همایش اسلام و محیط زیست، گرداوری منصور شاه ولی و باسم کاوری زاده، تهران: انتشارات سازمان محیط زیست.
• نظم فر، حسین و پیروزی، کریم. (1389). راهکارهای دستیابی به توسعۀ پایدار شهری. همدان: همایش ملی انسان، محیط زیست و توسعۀ پایدار، باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان.
• نورائی، محسن. (1391). جهان بینی قرآنی و محیط زیست. آموزه‌های قرآنی، 16: 3-22.

• Acadmie de Droit International de la Ha. (2015), La Méthode de la Reconnaissance Est-elle L'avenir Du Droit International Privé. Conférence Inaugurale, Session de Droit International Privé, 2014, Collected Courses of the Hague Academy of International Law - Recueil Des Cours, 371, Brill Academic Pub.
• Akhtar, M. R. (1996). Towards An Islamic Approach For Environmental Balance, Islamic Economic Studies, 3 (2): 57-76.
• Alkhateeb, F. (2014), Lost Islamic History: Reclaiming Muslim Civilisation from the Past. London: Oxford University Press.
• Cao, X. J. (2016). How does neighborhood design affect life satisfaction? Evidence from Twin Cities. Travel behaviour and society, 5: 68-76.
• Davary, B. (2012). Islam and Ecology: Southeast Asia, Adat, and the Essence of Keramat. ASIA Network Exchange, 20 (1): 12-22.
• Mangunjaya, F.M. (2011). Developing Environmental Awareness and Conservation Through Islamic Teaching. Journal of Islamic Studies, 22 (1): 36–49.
• Michalopouloss, S., Naghavi, A. & Parolo, G. (2016). Islam in equality and pre-industrial comparative development. Journal of development Economics, 120: 86-98.
• Nasiri, S., Farahza, N., Goldansaz, S.K., Sadegheih, F. & Babaei, R. (2018). A Study on the Role of Sunken Courtyard in Sustainable Architecture of Iranian Desert Cities (Case Study: Olumi House in Yazd). Turkey: Kerpiç’18 Back to Earthen Architecture: Industrialized, injected, rammed, and stabilized, 6th International Conference, 229-238.
• Pan, J. (2016). China's Environmental Governing and Ecological Civilization. Berlin: springer.
• Petruccioli, A. & Pirani, K.K. (2002). Understanding Islamic Architecture. Aga Khan Program for Islamic Architecture, Psychology Press.
• Rashid, M., Ara, D.R. (2015). Modernity in tradition, Reflections on building design and technology in the Asian vernacular. Frontiers of Architectural Research, 4 (1): 46-55.
• Sharafi, A. (2016). From Gardencity to Ecournabism, The quest for sustainable neighborhood development. Sustainable Cities and Society, 20: 1-16.
• Vojnovic, I. (1999). the environmental costs of modernism: an assessment of Canadian cities. Cities, 16 (5): 301-311.
• Yachkaschi, A., Yachkaschi, S. (2012). Nature conservation and religion: An excursion into the Zoroastrian religion and its historical benefits for the protection of forests, animals and natural resources. Forest policy and economics, 20: 107- 111.