ارزیابی کیفی فضاهای شهری: کاربرد رویکرد کل نگر منظر در ارزیابی پروژۀ میدان شهدای مشهد

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد معماری منظر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

2 استاد مدعو دانشگاه آزاد اسالمی، واحد تهران مرکز، تهران، ایران.

چکیده

طرح ساماندهی میدان شهدای مشهد تحت عنوان پروژۀ بازآفرینی شهری در دو دهۀ اخیر در حال اجرا و اکنون در شرف اتمام است که نتیجۀ آن به گواه شهروندان و به نشانۀ حضورنیافتن آنان در این میدان چیزی جز شیء پنداشتن فضای شهری نبوده ‌‌‌است. سابقۀ مطالعات و برنامه‌‌‌های توسعۀ شهری نشان می‌‌‌دهد که رویکرد آنها عمدتاً معطوف به دو بعد عملکردی و کالبدی آن بوده و به بعد معنایی فضا به‌درستی توجه نمی‌‌‌شود، درحالی‌که بی‌‌‌توجهی به مقولۀ معنا از عوامل اصلی بروز پدیدۀ بی‌‌‌مکانی در شهرهاست. در این راستا این پژوهش با رویکرد کیفی و در قالب دیدگاه کل‌‌‌نگر، منظر میدان شهدا را مورد ارزیابی قرار می‌‌‌دهد. ارزیابی در سه مرحله صورت می‌‌‌پذیرد: مرحلۀ اول شامل تحلیل میدانی در مقیاس جزء‌‌‌نگر شامل حضور پژوهشگر در محل و برداشت عناصر کالبدی، فعالیتی و معنایی است. گام دوم به تحلیل‌ ‌‌محتوای اطلاعات جمع‌‌‌آوری‌شده پیرامون میدان شهدا اعم از مقاله، گزارش، خبر و...‌‌‌ می‌‌‌پردازد. گام سوم با استفاده از روش تحلیل‌‌‌ محتوا در پی کشف نقش در ذهن مخاطبان، از طریق مصاحبۀ عمیق با استفاده‌‌‌کنندگان از فضاست که براساس یافته‌‌‌های این مرحله ادراکات مخاطبان از میدان شهدا را در پنج ستۀ کلی می‌‌‌توان جای ‌‌‌داد: «مرکز شهر»، «آستانۀ حرم»، «فضای عمومی شهری»، «فضای سرد و بی‌‌‌روح» و «فضای بی‌‌‌هویت». این عوامل بیانگر معنای میدان شهدا در ذهن مخاطبان است. این پژوهش در نهایت از برایند سه‌ ‌‌مرحله، ارزیابی خود را از میدان شهدا ارائه‌‌‌کرده و با وزن‌‌‌دهی به آنها آسیب‌‌‌های اصلی میدان را در سه مورد نتیجه‌‌‌گیری کرده‌‌‌‌‌‌ است. جمع‌‌‌بندی این پژوهش بر پایۀ مطالعات و ارزیابی صورت‌گرفته، سه هدف «زندگی‌‌‌بخشی و تغییر فضای حکومتی به فضای مدنی»، «بازتولید و انباشت لایه‌‌های معنایی میدان در راستای تداوم هویت» و «سازماندهی فضایی به‌منظور حضور مجدد شهروندان» را به‌منظور احیای میدان پیشنهاد و بر پایۀ این سه، راهبردها و سیاست‌‌‌های خود را مطرح کرده ‌‌‌است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Qualitative Evaluation of Urban Spaces, Application of The Holistic Landscape Approach in the Evaluation of Mashhad Shohada Square Project.

نویسندگان [English]

  • Mahdi Hoseinzadeh 1
  • Seyed Mahdi Moeini 2
1 M.A. in Landscape Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
2 Visiting Lecturer, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The organization and renovation of Shohada square in Mashhad, entitled as the urban regeneration project has been in progress for the last two decades and now this project has been almost completed. However, it has failed to achieve its goals as it has witnessed the absence and involvement of people. This failure is caused by the perspective in which urban space is considered merely an object. Previous studies on urban regeneration and related projects show that the focus has just been on the functional and physical aspects of urban spaces rather than meaning. The negligence of the meaning could be the main barrier to developing a sense of place in cities. To address this gap, the current study employed a qualitative and holistic approach to evaluating the Shohada square landscape. The study included three phases: The first phase involved a detailed field study and data collection on the physical attributes, activities, and meaning of space by the researcher. In the second phase, data about Shohada square was collected from available research papers, newspapers, reports,etc.and were further analyzed. Using the content analysis the role of the square was scrutinized from the citizens’ perspectives. To this end, in-depth interviews were conducted with urban users. The findings revealed that the people’s perceptions of Shohada square fall into five categories: “city center”, “shrine threshold”, “public urban space”, “cold and soulless” and “identityless”. These factors reflect the meanings of Shohada square in the citizen’s minds. The study further drew upon the data from three phases to evaluate Shohada square through the lens of its citizens and then attempted to identify the factors threatening the role of this square. Based on the findings, the study concludes that for the revitalization of Shohada Square, three main aims and relatively policies and strategies must be taken into account namely: increasing the space vitality and its transformation to a civil space, reproducing and adding meaning and keeping the identity of space as well as the spatial reorganization of space for bringing people to space. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Public space
  • vitality
  • Shohada Square
  • Mashhad
  • Landscape
برک، آگوستین. (1387). منظر، مکان، تاریخ (ترجمۀ مریم‌االسادات منصوری). باغ نظر، (9)، 81-90 .
پاکزاد، جهانشاه. (1385). مبانی نظری و فرایند طراحی شهری. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، معاونت شهرسازی و معماری، دبیرخانۀ شورای عالی شهرسازی و معماری.
پاکزاد، جهانشاه. (1386). مبانی نظری و فرایند طراحی شهری. تهران: شهیدی.
خستو، مریم و سعیدی رضوانی، نوید. (1389). عوامل مؤثر بر سرزندگی فضاهای شهری، خلق یک فضای شهری سرزنده با تکیه بر مفهوم «مرکز خرید پیاده». هویت شهر، ۴(۶)، 6۳-74 .
فلیک، اووه. (1397). درآمدی بر تحقیق کیفی (ترجمۀ هادی جلیلی). تهران: نی.
گلکار، کورش. (1380). مؤلفه‌‌‌های سازندۀ کیفیت در طراحی شهری. صفه، 11(32)، 38-65.
لک، آزاده و جلالیان، سحر. (1397). تجربۀ معنای مکان فضای شهری: کاربرد تحلیل محتوای کیفی در کشف معنای «باغ فردوس». مطالعات معماری ایران، 7(13)، 71-88.
مدنی‌‌‌پور، علی. (1379). طراحی فضای شهری، نگرشی بر فرایندهای اجتماعی-مکانی (ترجمۀ فرهاد مرتضایی). تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
مرتاض مهربانی، الناز؛ منصوری، سیدامیر و جوادی، شهره. (1396). رویکرد منظر در ایجاد سرزندگی خیابان ولیعصر با تأکید بر ایجاد حس مکان، نمونۀ موردی: خیابان ولی‌عصر (حد فاصل میدان ونک تا چهار راه پارک وی). باغ نظر، 14(55)، 5-16.
مردانی، سیده‌فاطمه. (1397). سرزندگی فضاهای جمعی، مدیون کارکرد تجاری. هنر وتمدن شرق، 6(20)، 13-20.
مشاور باوند، سازمان همکاری مهندسین مشاور در برنامه‌‌‌ریزی طرح ره‌پویان. (1390). بازنگری طرح ویژۀ میدان شهدا، هشت‌آباد و محور صاحب‌الزمان مشهد.
معینی، سیدمهدی. (1390). شهرهای پیاده‌مدار. تهران: آذرخش.
منصوری، سیدامیر. (1383). نقدی بر بیانیۀ همایش سیما و منظر شهری. باغ نظر، 1(2)، 69-78.
منصوری، سیدامیر. (1389). چیستی منظر شهری، بررسی تاریخی تحولات مفهومی منظر شهری در ایران. منظر، (9)، 30-33 .
منصوری، سیدامیر و فرزین، احمدعلی. (1395). رویکرد منظرین در طراحی شهر. تهران: پژوهشکدۀ هنر، معماری و شهرسازی نظر.
منصوری، مریم‌السادات. (1394). زیباشناسی فضای جمعی؛ ارزیابی زیبایی در سه فضای شهر تهران، منظر، 8(30)، 62-69.
Canter, D. (1977). The Psychology of Place. New York: St. Martin’s Press.
Canter, D. (1988). Action and Place: An Existential Dialectic. Aldershot: Avebury.
Greider, T. & Garkovich L. (1994). Landscapes: the social construction of nature and the environment. Rural Sociology, 59(1), 1-24.
Hsieh, H. F. & Shannon, S. E. (2005). Three approaches to qualitative content analysis. Qualitative Health Research, 15(9), 1277-1288.
Morse, J. M. (1994). Designing Funded Qualitative Research. HANDBOOK OF QUALITATIVE RESEARCH. Thousand Oaks: Sage.
Relph, E. (1976). Place and Placelessness. London: Pion.
Relph, E. (1997). Sense of Place in Ten Geographical Ideas that Have Changed the World. London: Rutgers University Press.
Stewart, W. (2008). Place meanings in stories of lived experience. General Technical Report
Stokowski, P. A. (2002). Languages of place and discourses of power: constructing new senses of place. Leisure Research, 34(4), 368-382.
Tuan, Y. (1977). Space and Place: The Perspective of Experience. Minneapolis: University of Minnesota Press.