قرائت منظر خیابان در باغ ایرانی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری، گروه معماری منظر، دانشکدۀ معماری، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

2 استادیار، گروه مهندسی علوم باغبانی و فضای سبز، دانشکدۀ کشاورزی، دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

 مفهوم باغ ایرانی به‌واسطۀ تداوم و گستردگی حضورش در جغرافیای ایران‌زمین، از ماوراءالنهر تا پس‌کرانه‌های بین‌النهرین همواره به‌مثابه یکی از نمادهای تمدن و کهن‌الگوهای معماری حوزۀ ایران بزرگ شناخته می‌شود. با بررسی دقیق‌تر اسناد، سفرنامه‌ها و تحلیل سیر تحول کالبدی پدیدۀ مذکور، می‌توان گفت که شرایط اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، نظام کشاورزی و اقتصادی در هر دوره تأثیر اندکی بر نظام معنایی باغ ایرانی داشته است. اولین ادراک مخاطب از فضای باغ ایرانی ترکیبی از درختان بلندقامت و نقطه‌عطف انتهای محور اصلی است که از محدودۀ ورودی تا کوشک امتداد یافته و با حضور پررنگ آب در استخرها، حوضچه‌ها، جوی‌ها و سایۀ درختان ترکیب شده است. این تصویر، مهم‌ترین و ماندگارترین تصویر از باغ ایرانی، یعنی خیابان‌باغ را تداعی می‌کند و مؤلفه‌ای از باغ ایرانی است که شکل و تداوم حضورش در روند تاریخی تحولات، بیشترین ثبات و کم‌ترین تغییر را داراست. «خیابان‌باغ» نقش هستی‌بخش در طراحی باغ ایرانی دارد و تجلی عالی‌ترین وجوه معنایی باغ است. این مقاله درصدد است نقش خیابان را به‌مثابه مهم‌ترین مؤلفۀ منظره‌پردازی باغ ایرانی تبیین کند و جهت تحقق، به تحلیل اسناد تاریخی اتکا داشته و در گام بعدی، با تعریف معیارهای تأثیرگذار در تحولات تاریخی خیابان باغ، به تحلیل آن می‌پردازد. خیابان در تاریخ تحولات باغ ایرانی، نقشی مفهومی در پدیدآمدن باغ برعهده داشته و ثبات مؤلفه‌های پدیدآورندۀ آن در دوره‌های مختلف، منشأ تداوم هویت باغ ایرانی قلمداد می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Reading the Street Landscape in the Persian Garden

نویسندگان [English]

  • Pedram Sadafi Kohnehshahri 1
  • Mohammad Atashinbar 2
1 Ph.D. Student in Landscape Architecture, School of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Horticultural Science and Landscape Architecture, Faculty of Agriculture, College of Agriculture and Natural Resources, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

The concept of the Persian garden is known as one of the symbols of civilization and architectural patterns of the Iranian region, from Transoxiana to Mesopotamia, due to its continuity and widespread presence in the geography of Iran. A closer examination of documents, travelogues, and the analysis of the evolution of the physical aspect of this phenomenon reveals that social, cultural, political, agricultural, and economic conditions have had a slight influence on the symbolic system of the Persian garden in each period. The first spatial Perception of the audience in the Persian garden is a combination of tall trees and the endpoint of the main axis that extends from the entrance area to the pavilion combined with the eye-catching play of water in the pools and basins and the shade of trees. This image, the most important and enduring image of the Persian garden, represents the Street of Garden and is one of the components of the Persian garden that has undergone the least changes in its shape and continuity in the historical process of the evolution of the Persian garden. The main street of the garden has a significant role in the design of Persian gardens and represents the highest manifestation of the garden’s symbolic aspects. This article aims to analyze the role of the street as the most important component of the garden’s landscape design through historical document analysis, and then analyze the influential criteria in the historical developments of the garden street. Throughout the history of Persian garden developments, the street has had a conceptual role in the creation of the garden and the stabilization of its constituent elements during different periods has led to the continuity of the Persian garden identity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian garden
  • Street
  • Landscaping
  • Landscape component
آتشین‌بار، محمد و متدین، حشمت‌اله. (1397). زوال بعد معنایی خیابان در ایران (از دوران باستان تا امروز. باغ ‌نظر، ۱۵(۶۷)، 71-80.
احمدی، عباسعلی و انتشاری نجف‌آبادی، علیرضا. (1401). بازیابی کاخ‌ها و باغ‌های اصفهان عصر سلجوقی به استناد مکتوبات تاریخی. مطالعات تاریخ فرهنگی، ۱۴(۵۳)، ۱-۲۵.
استروناخ، دیوید. (۱۳۷۰). شکل‌گیری باغ سلطنتی پاسارگاد و تاثیر آن در باغسازی ایران (ترجمۀ کامیار عبدی). اثر، (22 و 23)، 54-75.
اعتضادی، لادن. (1392). اهمیت پژوهش‌های چندجانبه در باغ ایرانی. منظر، 5(24)، 6-9.
بایندر، هانری. (1399). سیاحت‌نامۀ هانری بندر (ترجمۀ محمود طبیب). تهران: انتشارات مگستان.
براتی، ناصر؛ آل‌هاشمی، آیدا و مینیاتور سجادی، آرمان. (1396). جهان‌بینی ایرانیان و شکل‌گیری الگوی محوری باغ ایرانی. منظر، 9(41)، 6-15.
بهشتی، محمد. (1387). جهان باغ ایرانی. گلستان هنر، 4(2)، 7-15. 
بیهقی، محمدبن‌حسن. (1389). تاریخ بیهقی (به‌کوشش خلیل خطیب رهبر). ج. 3. تهران: مهتاب.
پیرنیا، محمدکریم. (1373). باغ‌های ایرانی (گفتکوی فرهاد ابوالضیاء با محمد کریم پیرنیا). آبادی، 4(15)، 4.
پوپ، آرتور. (1387). سیری در هنر ایران (ترجمۀ نجف دریابندری). ج. 3. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
جمال‌الدین، غلامرضا. (1395). تاریخ باغ و باغسازی در ایران. تهران: روزنه.
حیدرنتاج، وحید و منصوری، سید امیر. (1388). نقدی بر فرضیه الگوی چهارباغ در شکل‌گیری باغ ایرانی. باغ نظر، 6(12)، 17-30. 
خوانساری، مهدی؛ مقتدر، محمدرضا و یاوری، مینو. (1383). باغ ایرانی بازتابی از بهشت. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
دانشدوست، یعقوب (1369). «باغ ایرانی» سخنرانی دانشکدۀ معماری دانشگاه ایران. اثر، 11(18-19)، 218-221.
دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغتنامۀ دهخدا. تهران: روزنه.
راوندی، محمدبن‌علی. (1921). راحه‌الصدور و آیه‌السرور در تاریخ آل‌سـلجوق (بـه‌تـصحیح محمد اقبال). لندن: بریل.
رحمان‌پور، ناهید. (1393). تأثیر فرهنگ قـومی بـر مبلمـان سـلجوقی. بـاغ نظر، 11(31)، 67-76. 
زانگری، لوئیجی، رحمتی، نازیکا ماندانا و لورنزی، برونکا. (1391). باغ‌های ایرانی-اسلامی (ترجمۀ مجید راسخی و فرهاد فخار تهرانی). تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
سانسون، نیکلا. (1346). سفرنامۀ سانسون. وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه‌سلیمان صفوی (ترجمۀ تقی تفضلی). تهران: ابن‌سینا.
شاردن، ژان. (1375). سفرنامۀ شاردن - بخش اصفهان (ترجمۀ حسین عریضی). ج. 4. تهران: نگاه. 
شاهچراغی، آزاده. (1393). بازیابی طرح تک‌محوری چهارباغ ایرانی. هویت شهر، 8(20)، 19-34.
شــیبانی، مهدی و هاشــمی‌زادگان، ســیدامیر (1395). باغ ایرانی، هستی نوشونده. باغ نظر، 13(45)، 5-8.
عالمی، مهوش. (1390). نمادپردازی در باغ ایرانی (ترجمۀ شهرزاد خادمی). منظر، 3(17)، 6-13. 
فقیه، نسرین. (1386). چهار باغ؛ مثال ازلی باغ‌های تمدن اسلامی. در مجموعه مقالات باغ ایرانی: حکمت کهن، منظر جدید. تهران: موزۀ هنرهای معاصر، مؤسسۀ توسعۀ هنرهای تجسمی.
فلندن، اوژن. (1356). سفرنامۀ اوژن فلندن به ایران (ترجمۀ حسین نورصادقی). تهران: اشراقی.
قلی‌پور، سودابه. (1393). بازآفرینی خیابان چهارباغ عباسی اصفهان در دوره‌های صفویه و قاجار با تأکید بر بیان تصویری از نوشته‌های سیاحان. باغ نظر، 11(29)، 33-46.
کبیرصابر، محمدباقر. (1387). تعامل طرح و طبیعت در باغ فتح‌آباد تبریز. گلستان هنر، ۴(۱)، 48-54.
ماهان، امین و خرم‌رویی، ریحانه. (1399). باغسازی اروپایی اصطلاحی نامفهوم، تأثیر سبک‌های باغسازی رنسانس، باروک و رمانتیک بر باغ‌های تهران در دوران قاجار. منظر، 12(53)، 6-17. 
مافروخی، مفضل بن سعد؛ اقبال آشتیانی، عباس. (1385). محاسن اصفهان (ترجمۀ حسین بن محمد آوی). اصفهان: سـازمان فرهنگـی و تفریحـی شهرداری اصفهان.
متدین، حشمت اله. (1396). تاریخ باغسازی جهان. تهران: پژوهشکده نظر.
منصوری، سیدامیر. (1384). درآمدی بر زیبایی‌شناسی باغ ایرانی. باغ نظر، 2(3)، 58-63.
منصوری، سید امیر. (1394). پدیدارشناسی دیوار در باغ ایرانی.  منظر، 7(33)، ,. 6-13.   
نیشابوری، ظهیرالدین. (1332) سلجوقنامه. تهران: خاور.
هیلن‌براند، روبرت. (1380). معماری اسلامی (ترجمۀ باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی). تهران: روزنه. 
Al-’Amid, T. (1973). The ‘Abbasid Architecture of Samarra in the Reign of both al-Mu›tasim and al-Mutawakkil. Baghdad: al-Ma›aref Press.
Ruggles, D. F. (2000). Gardens, Landscape and Visionic the Palaces of Islamic Spain. Pennsylvania: Penn State University Press.