بازخوانی کالبد باغ هزارجریب بر پایۀ مطالعات مقایسه‌ای اسناد توصیفی-تصویری و میدانی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 گروه آموزشی معماری، دانشکدۀ هنر، معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، نجف‌آباد، ایران.

2 استادیار گروه مرمت بناهای تاریخی، دانشکدۀ مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

براساس شواهد و اسناد موجود، در دورۀ صفوی، باغ‌های زیادی در اصفهان ساخته شده که امروزه تنها نامی از آنها برجای ‌مانده است. باغ هزارجریب از شناخته‌شده‌ترین آنهاست. این باغ در جنوب زاینده‌رود و در دامنۀ کوه صفه جای داشته است. امروزه دانشگاه اصفهان و بخش‌هایی از یکی از محلات شهری (مرداویج) بر روی بقایای آن ساخته شده است. بازخوانی این باغ در راستای معرفی ویژگی‌های کالبدی آن، به شناخت بیشتر بخشی از ارزش‌های باغسازی کهن ایرانی کمک می‌کند. در این راستا، اسناد توصیفی و تصویری می‌تواند راهکاری برای تحلیل ویژگی‌های کالبدی باغ هزارجریب در زمان آبادانی آن باشد. سیاحان بسیاری در دوره‌های مختلف به توصیف این باغ به لحاظ معماری و رویدادهای آن در زمان آبادانی و افول پرداخته‌اند. این پژوهش برای نخستین بار تلاش می‌کند به بازنمایی بصری کالبد باغ هزارجریب و عناصر آن به‌گونه‌ای جامع بپردازد. از سوی دیگر چگونگی آبیاری این باغ در فرایند بازنمایی تصویری آن آشکار خواهد شد. جهت انجام این مدلسازی از اطلاعات کتابخانه‌ای به‌عنوان اسناد توصیفی از یک سو، و از اسناد تصویری از سوی دیگر بهره گرفته شد. مطالعات میدانی منطقۀ مورد نظر تکمیل‌کنندۀ بخشی از ناشناخته‌های این باغ در گذر زمان بود. این مقاله بر آن است تا با بازنمایی باغ هزارجریب در گذر زمان به دگرگونی‌های آن نیز بپردازد. یافته‌های این پژوهش بر پایۀ چهار نظام اصلی باغ ایرانی: راه، گیاه، ساختمان و آب نهاده شدند. با تحلیل‌های انجام‌گرفته ارتباط فضایی بخش‌های گوناگون باغ هزارجریب، نسبت فضاهای پر و خالی، تعداد سطوح و فرم شکلی عمارات به دست آمدند. از سوی دیگر تغییراتی که در گذر زمان پدید آمده بود نیز آشکار شد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Review of Hezar Jarib Garden’ Form Based on the Descriptive, Illustrative, and Field Documents

نویسندگان [English]

  • Roya Homayooni 1
  • Nima Valibeig 2
1 Department of Architecture, Faculty of Art, & Urbanism, Islamic Azad University, Najafabad Branch, Najafabad, Iran.
2 Assistant Professor, Architectural &Urban Conservation Department, Conservation & Restoration Faculty, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

According to the available evidence and documents, during the Safavid period, many gardens were built in Isfahan, of which only their names have remained today. The Hezar Jarib garden is one of the most famous of these gardens. This garden is located in the south of Zayandehrood river and at the foot of the Sofeh mountain. Today, the University of Isfahan and parts of one of the urban neighborhoods (Mardavij) are built on its remnants. To introduce its characteristics, the study of this garden helps better understand some of the values of ancient Iranian garden building. In this regard, descriptive and illustrative documents can be a solution to analyze the physical characteristics of the Hezar Jarib garden at the time of its prosperity. Many tourists in different periods have described this garden in terms of architecture and its events during its prosperity and deterioration. For the first time, this research tries to comprehensively represent the framework of the Hezar Jarib garden and its elements. On the other hand, the irrigation method of this garden will be revealed in the process of its visual representation. Descriptive and illustrative documents perform this modeling. Field studies also revealed some of the unknowns of the garden over time. The purpose of this article is to represent the transformation of this garden over time. The findings are based on the four primary systems of the Persian garden; Roads, plants, buildings, and water. With the analysis of the spatial relationship of different parts of the Hezar Jarib garden, the ratio of void and solid spaces, the number of surfaces, and the shape of the buildings were obtained. On the other hand, the changes that occurred over time were also revealed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid Garden
  • Chahar Bagh of Isfahan
  • Hezar Jarib Garden
  • Representation
  • Descriptive and Illustrative Documents
  • historical landscape
افضل الملک، میرزا غلامحسین. (۱۳۷۹). سفرنامه اصفهان. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
الاصفهانی، محمد مهدی ابن محمدرضا. (۱۳۶۸). نصف جهان فی تعریف اصفهان. تهران: امیرکبیر.
المانی، هانری رنه. (۱۳۳۵). سفرنامه از خراسان تا بختیاری (ترجمه علی محمد فره وشی). تهران: موسسه مطبوعاتی امیرکبیر.
اولئاریوس، آدام. (۱۳۶۳). سفرنامه اولئاریوس: عصر صفوی از نگاه یک آلمانی (ترجمه احمد بهپور). تهران: ابتکار نو.
اولیویه، آنتونی. (۱۳۷۱). سفرنامه اولیویه (مترجم محمد طاهر میرزا). تهران: اطلاعات.
براتی، ناصر؛ آل هاشمی، آیدا و میناتور سجادی، آرمان. (۱۳۹۶). جهانبینی ایرانیان و الگوی محوری باغ ایرانی. منظر، ۹(۴۱)، ۶-۱۵.
پیرنیا، محمد کریم. (۱۳۷۸). معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.
پیرنیا، محمد کریم  و معماریان، غلامحسین. (۱۳۹۲). سبک شناسی معماری ایرانی. تهران: سیمای دانش.
تاورنیه، ژان باتیست. (۱۳۳۶). سفرنامه تاورنیه (ترجمه حمید ارباب شیرانی). تهران: نیلوفر.
ترکمان، اسکندر بیگ. (۱۳۳۷). تاریخ عالم آرای عباسی. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
تحویلدار اصفهانی، میرزا حسین خان. (۱۳۴۲). جغرافیای اصفهان. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
جابری انصاری، حاج میرزا حسن خان. (۱۳۷۸). تاریخ اصفهان. اصفهان: مشعل و بهی.
جناب، میر سید علی. (۱۳۸۶). آثار و ابنیه تاریخی اصفهان. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
جواهرکلام، علی. (۱۳۴۸). جغرافیای تاریخی اصفهان و جلفا. تهران: ابن سینا.
حیدرنتاج، وحید. (۱۳۹۰). نقدی بر منشا تفکرات الگوی چهاربخشی باغ ایرانی. هنر و تمدن شرق، ۳(۷)، ۲۸-۳۲.
حیدرنتاج، وحید و رضازاده، اسحاق. (۱۳۹۴). همنشینی آب، گیاه و نظرگاه به دنبال کهن الگوی باغ ایرانی. منظر، ۷(۳۳)، ۴۸-۵۵.
حیدرنتاج، وحید و منصوری، امیر. (۱۳۸۸). نقدی بر فرضیه الگوی چهارباغی در شکلگیری باغ ایرانی. باغ نظر، ۶(۱۲)، ۱۷-۳۰.
درهوهانیان، هاروتون. (۱۳۷۹). تاریخ جلفای اصفهان (ترجمه لیون میناسیان). اصفهان: زندهرود نقش خورشید.
دلاواله، پیترو. (۱۳۸۴). سفرنامه پیترو دلاواله (ترجمه شجاع‌الدین شفا). تهران: علمی و فرهنگی.
دیولافوا، ژان. (۱۳۷۸). سفرنامه (مادام دیولافوا) ایران و کلده (ترجمه علی محمد فرهوشی). تهران: قصه پرداز.
رضاییان، فرزین و کابلی، یدالله. (۱۳۹۱). هفت رخ فرخ ایران. تهران: طلوع اطلاعات تصویری. 
سانسون، هنری. (۱۳۴۶). سفرنامه سانسون: وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی (ترجمه تقی تفضلی). تهران: ابن سینا.
سرگیس گیلانتز، پطروس. (۱۳۷۱). سقوط اصفهان (ترجمه محمد مهریار). اصفهان: شهرداری اصفهان.
شاردن، ژان. (۱۳۷۲). سفرنامه شوالیه شاردن (ترجمه اقبال یغمایی). تهران: توس.
شاهچراغی، آزاده. (۱۳۹۳). الگوی چهاربخشی باغ ایرانی. هویت شهر، ۸(۲۰)، ۱۷-۳۰.
شفقی، سیروس. (۱۳۸۱). جغرافیای اصفهان. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
شکاری نیری، جواد. (۱۳۹۸). بررسی جایگاه چشمۀ عمارت در باغسازی ایرانی و گسترۀ آن.  اندیشه معماری، ۳(۵)، ۱۹۰- ۲۱۳.
طباطبایی زواره، سیده مریم. (۱۳۹۶). بررسی جایگاه هندسه، معماری و سازه کبوترخان‌های سنتی ایران. اصفهان: موسسه علمی دانش پژوهان برین.
عالمی، مهوش. (۱۳۹۰). نمادپردازی در باغ ایرانی . منظر، ۳(۱۷)، ۶-۱۲.
فلاندن، اوژن. (۱۳۲۶). سفرنامه اوژن فلاندن به ایران (ترجمه حسین نورصادقی). تهران: اشراقی.
کمپفر، انگلبرت. (۱۳۶۳). سفرنامه کمپفر به ایران (ترجمه کیکاووس جهانداری). تهران: خوارزمی.
متدین، حشمت الله و متدین، رضا. (۱۳۹۴). معماری کوشک، کوشک‌های ۹ قسمتی در باغ ایرانی. منظر، ۷(۳۳)، ۳۲-۳۹.
محمودیان، سید محمد و چیتساز، علی. (۱۳۷۹). برج‌های کبوتر اصفهان. اصفهان: گلها.
ممتحن الدوله، مهدی ابن رضا قلی. (۱۳۵۳). خاطرات ممتحن الدوله. تهران: امیرکبیر.
موسوی خراسانی، مهرداد. (۱۳۹۶). باغ هزارجریب زیر پوست دانشگاه اصفهان. اصفهان: زایندهرود.
نعیما، غلامرضا. (۱۳۸۵). باغ‌های ایرانی. تهران: پیام.
همایی، جلال. (۱۳۹۰). تاریخ اصفهان، مجلد ابنیه و عمارات. اصفهان: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 
هنرفر، لطف الله. (1350). گنجینه آثار تاریخی اصفهان. اصفهان: زیبا.
هنرفر، لطف الله. (۱۳۵۴). باغ هزارجریب و کوه صفه (بهشت شاه عباس). هنر و مردم، (157)، 73- 94.
یوزوکچیان، ورطانس. (۱۳۸۰). توصیف یادمان‌های معروف اصفهان. اصفهان: غزال.

Careri, G. F. G. (1727). Voyage du tour du monde, traduit de l›italien de Gemelli Careri, par MLN (Vol. 4). chez Etienne Ganeau.
Bruin, C. D. (1718). Voyages de Corneille Le Brun, par la Moscovie, en Perse et aux Indes Orientales.
Herbert, T. & Foster, W. (2005). Travels in Persia: 1627-1629. Routledge.
Vanmour, J. B. (n.d.) Panorama of Isfahan. Retrived from http://www.artnet.com/artists/jean-baptiste-vanmour/panorama-of-isfahan-OKH4shioPc34Qc9-mIQOxQ2