باغسازی اروپایی اصطلاحی نامفهوم، تأثیر سبک‌های باغسازی رنسانس، باروک و رمانتیک بر باغ‌های تهران در دوران قاجار

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معماری، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.

2 پژوهشگر دکتری، گروه معماری منظر، دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

باغ از دوران کهن در ایران شکل گرفته و تا دوران معاصر به حیات خود ادامه داده است. در دوران قاجار و با پدیدارشدن تحولات فکری بسیاری از ساختارهای کهن شهری از جمله باغ‌های ایرانی تاب نیاورند و تغییراتی در ساختار آنها مشاهده شد. در دوران قاجار برگیری از سبک‌های رنسانس، باروک و رمانتیک در شکل‌گیری باغ‌های تهران اثرگذار بود و ساختار باغ به تدریج و با تأثیرپذیری سطحی از آنها تغییر کرد. محققان عموماً تغییرات را بدون اشاره به سبکی خاص، منسوب به اروپا یا غرب می‌دانند. این در حالی ‌است که مکتب‌های منظرسازی در اروپا با توجه به تنوع سرزمین و پیشینۀ تاریخی-فلسفی، متفاوت هستند و بیان این مطلب که باغ‌های دوران قاجار از اروپا تأثیر گرفته‌اند، امری نامفهوم است. بررسی ویژگی‌های کالبدی و اندیشه‌های موجود در سبک‌های باغسازی رنسانس، باروک و رمانتیک و بازشناسی آنها در باغ‌های دوران قاجار شهر تهران، می‌تواند ارتباط میان این دو را به تفکیک سبک و مؤلفه‌های موثر بر آن نمایان کند. این مقاله در تلاش است تا از اطلاق واژۀ باغسازی غربی خودداری کرده و با شناسایی ویژگی‌های سبک‌های باغسازی رنسانس، باروک و رمانتیک، اثرگذاری آنها در باغ‌های تهران در دورۀ قاجار را ردیابی کند. به همین منظور با رویکردی کیفی و راهبردی توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و بررسی اسناد و تصاویر موجود، ویژگی‌های باغسازی رنسانس، باروک، رمانتیک و باغ‌های قاجاری در تهران را واکاوی می‌کند و با رویکردی قیاسی به مطابقت اصول و ساختارهای این دو می‌پردازد. آنچه مشخص است باغسازی در دوران رنسانس، باروک و رمانتیک، به عنوان شاخص‌ترین سبک‌های باغسازی در اروپا، تفاوت‌های اساسی دارند و گرته‌برداری سطحی از آنها منجر به ساختاری التقاطی در باغ‌های تهران شده است. با این حال الگوی باغ ایرانی در بسیاری از موارد همچنان قابل مشاهده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

European Gardening Style as a Vague Expression, Examining the Impact of Renaissance, Baroque and Romantic Styles on Construction of Tehran's Gardens during Qajar Era

نویسندگان [English]

  • Amin Mahan 1
  • Reihaneh Khorramrouei 2
1 Assisstan Professor, Department of Architecture, Lahijan Branch, Islamic Azad University, Iran.
2 Ph.D Candidate in Landscape Architecture, Faculty of Architecture, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

The concept of garden was created in Iran from ancient era and kept continue until contemporary time. During Qajar era and after the emergence of thought revolutions, ancient urban structures including Iranian gardens did not remain stable as before. Thus, changes have been made in their apparent structure. In the meantime, Tehran's gardens have been affected to a great extent by Renaissance, Baroque, and Romanticism and the garden's structure has changed in terms of its appearance. The researchers attributed such changes in appearance to Europe or the West without referring back to any particular style or school of art. Meanwhile, landscape schools in Europe are so much different in terms of their country of origin and their historical-philosophical background and it is vague to argue that gardens constructed during the Qajar era have been affected by European countries by large.
An investigation of contextual elements and thought patterns contributing to garden construction in Renaissance, Baroque, and Romantic styles and their recognition in Tehran's gardens constructed during Qajar era can reveal their correlation in terms of their style differences and components affecting them.
This study is an attempt to prohibit the use of European style of garden construction in Iran and identify the features and impacts of Renaissance; Baroque and Romantic styles in gardens constructed in Tehran during the Qajar era. This study follows a qualitative design. Descriptive-analytical approaches as well as library resources and literature on Romantic, Renaissance, and Baroque gardening styles during the Qajar era have been used in this study. Besides, a comparison has been made between these styles in terms of their principles and constituting elements. It's apparent that garden construction during the renaissance, Baroque, and Romantic periods, as distinguished European style s of constructing gardens in Europe, are different from each other, therefore, their shallow imitation of style resulted in an eclectic structure in Tehran gardens; however, the prototype of Iranian garden is still persistent in some cases.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar Gardens
  • Renaissance
  • Baroque
  • Romantic
اعتمادی‌پور، مرضیه و بهرامیان، آرمین. (1391). مقایسۀ تطبیقی باغ‌های تخت شیراز و قصر قجر تهران. مطالعات معماری ایران، 1(1)، 85-96.
اکبری، حسن؛ نخستین خیاط، هلن و نخستین خیاط، آرمین. (1396). بررسی تطبیقی الگوی طراحی فرش‌های طرح باغی و باغ ایرانی در دورۀ صفویه و قاجار. گلجام، 13(32)، 29-42.
ایرانی بهبهانی، هما و سلطانی، حسن. (1382). شاخص‌ها و ویژگی‌های باغسازی دوران قاجار در تهران. محیط‌شناسی (ویژه نامۀ طراحی محیط)، 29(30)، 81-99.
ایرانی بهبهانی، هما؛ شکوهی دهکردی، ژاله و سلطانی، رضوان. (1392). روش شناخت و مستندسازی باغ‌های تاریخی ناشناختۀ ایران. محیط‌شناسی، 39(65)، 145-156.
ترنر، تام. (1395). تاریخ باغسازی (ترجمۀ حمیدرضا عظمتی و محسن فیضی). تهران: دانشگاه شهید رجایی.
جیحانی، حمیدرضا. (1392). فرنگی‌سازی در باغ ایرانی، دگرگونی‌های باغ‌های تهران در دهۀ 1300 قمری. منظر، 5(23)، 6-9.
حبیب، فرح؛ اعتصام، ایرج و قدوسی‌فر، سیدهادی. (1392). تبارشناسی پارک‌های شهری دورۀ پهلوی اول، نمونه موردی: باغ ملی تهران. آرمانشهر، 6(11)، 61-73.
حبیبی، سیدمحسن و اهری، زهرا. (1387). لاله‌زار-عرصۀ تفرج، از باغ تا خیابان (شکل‌گیری خیابان به سبک اروپایی در دورۀ ناصرالدین شاه). هنرهای زیبا، (34)، 5- 15.
حقیقت‌بین، مهدی؛ ص برنجی، شینا؛ علیدوست ماسوله، ساناز؛ فارسی آستانه، ندا؛ یزدانی رستم، مائده و کریمی، میترا. (1397). سیر اندیشه‌ها در تاریخ باغسازی جهان. تهران: مهر نوروز.
خویی، حمیدرضا و گراوند، محمدرضا. (1388). معرفی باغ تخت شیراز بر پایۀ اسناد مصور و مکتوب. صفه، 18(48)، 31-40.
خویی، حمیدرضا و گراوند، محمدرضا. (1389). شرح معماری باغ تخت شیراز. صفه، 20 (51)، 5-22.
دادبه، آریاسپ. (1383). مکتب‌های باغ‌آرایی. موزه‌ها (ویژه‌نامۀ همایش و نمایشگاه باغ ایرانی)، (41)، 30-34.
روحانی، غزاله. (1389). طراحی باغ و احداث فضای سبز. تهران: فرهنگ جامع.
زانگری، لوییجی؛ رحمتی، نازیکا ماندانا و لورنزی، برونلا. (1391). باغ‌های ایرانی-اسلامی (ترجمۀ مجید راسخی و فرهاد تهرانی). تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
زیرک، بابک. (1383). باغ صاحبقرانیه (مجموعۀ فرهنگی-تاریخی نیاوران). موزه‌ها (ویژه‌نامۀ همایش و نمایشگاه باغ ایرانی)، (41)، 15- 18.
سلطان‌زاده، حسین. (1382). از باغ تا پارک. نامۀ انسان‌شناسی، 1(4)، 91-113.
سلطانی، مهرداد. (1386). شکل‌گیری بوستان‌های شهری در دورۀ معاصر: گذر از مفهوم باغ به پارک (با محوریت تجارب تهران). باغ نظر، 4 (8)، 48-58.
سیفی، محمدرضا و حکمتی جمشید. (1383). طراحی باغ و پارک. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
گودرزی، ویدا. (1396). تحلیلی بر باغسازی ایران از آغاز دوران هخامنشی تا پایان عصر پهلوی. مدیریت شهری و روستایی، 16(48)، 377-394.
متدین، حشمت‌الله. (1389). علل پیدایش باغ‌های تاریخی ایران. باغ نظر، 7(15)، 15-62.
متدین، حشمت‌الله و متدین، رضا. (1394)، باغ انگلیسی، رنسانسی دیگر. باغ نظر، 12 (34)، 3-10.
متدین، حشمت‌الله. (1396). تاریخ باغسازی جهان. تهران: پژوهشکدۀ هنر، معماری و شهرسازی نظر.
مجلسی کوپایی، ابوذر؛ انصاری، مجتبی؛ بمانیان، محمدرضا و فخارتهرانی، فرهاد. (1392). ویژگی‌های نخستین «پارک» تهران: پارک امین‌الدوله. باغ نظر، 10(25)، 3- 16.
معیرالممالک، دوستعلی خان. (1339). ابنیۀ عصر قاجار. ایران آباد، (4)، 22-25.
ناصرالدین شاه قاجار. (1371). روزنامۀ خاطرات ناصرالدین شاه در سفر سوم فرنگسـتان. بـه کوشـش: محمد اسماعیل رضوانی و فاطمـه قاضیها. تهران: سازمان اسناد ملی ایران. دفتر پژوهش و تحقیقات، مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
ناصرالدین شاه قاجار. (1377). روزنامۀ خاطرات ناصرالدین شاه در سفر اول فرنگسـتان. بـه کوشـش فاطمـه قاضیها. تهران: سازمان اسناد ملی ایران، پژوهشکدۀ اسناد.
ناصرالدین شاه قاجار. (1379). روزنامۀ خاطرات ناصرالدین شاه در سفر دوم فرنگسـتان. بـه کوشـش فاطمـه قاضیها. تهران: سازمان اسناد ملی ایران، پژوهشکدۀ اسناد.
نعیما، غلامرضا. (1392). باغ‌های ایران: که ایران چو باغیست خرم بهار. چاپ پنجم، تهران: پیام.
ویلبر، دونالد نیوتن. (1384). باغ‌های ایران و کوشک‌های آن (ترجمۀ مهین‌دخت صبا). چاپ سوم، تهران: انتشارت علمی و فرهنگی.