بازیابی معماری یادمانی ازدست‌رفتۀ سردر باغ زرشک اصفهان برپایۀ اسناد توصیفی و تصویری

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه مرمت بناها و بافت‌های تاریخی، دانشکدۀ حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، ایران.

چکیده

سردر باغ زرشک یکی از بناهای شاخص دورۀ صفوی بود که در بخش جنوبی محورچهارباغ‌‌ اصفهان قرار داشت و در گذر زمان تخریب گردید. بررسی سفرنامه‌‌ها، روزنامه‌‌ها، کتب‌‌تاریخی، تصاویر، نقشه‌‌ها و عکس‌‌های تاریخی به شکل مستقیم می‌‌تواند در بازیابی معماری یادمانی چهارباغ صفوی اصفهان یاری رساند. دیگر پژوهشگران محور چهارباغ اصفهان را در گستره‌‌هایی همچون بررسی اصول شهرسازی این محور با نظام طراحی باغشهر مورد بررسی قرار داده‌‌اند. لیکن، این پژوهش تلاش دارد برخی از ویژگی‌‌های بدنۀ شهری این محور را از طریق بازیابی معماری سردر باغ‌‌های پیرامون آن مورد واکاوی قرار دهد؛ لذا، برای نخستین‌‌بار در این نوشتار، با بهره‌‌گیری از اسناد توصیفی و تصویری و مقایسه و تحلیل آن، به بازنمایی سردر باغ زرشک پرداخته شده است. مطالعات انجام‌شده بخشی از ویژگی‌‌های این بنا در گسترۀ: شکل پلان، تعداد طبقات و ارتفاع بنا، ویژگی‌‌های نما (آرایه‌ها و ساختمایه)‌‌ و موقعیت مکانی و گونۀ ارتباط آن با عناصر شهری محور چهارباغ بالا را آشکار ساخت. همچنین سیر تحولات این بنا (ساخت، مرمت و تخریب)‌‌و کاربری آن (اقامتی و اداری) ‌‌برپایۀ نظام مالکیت باغ زرشک و تأثیرپذیری آن از عملکرد‌‌ محور چهارباغ بالا، از دورۀ صفوی تا کنون بررسی و مشخص شد این بنا پس از سه قرن، ‌‌در اواخر دورۀ قاجار به سبب فرسودگی تخریب شده ‌‌است. فرایند حاضر می‌‌تواند در بازیابی ویژگی‌‌های کالبدی دیگر بناهای محور تاریخی چهارباغ اصفهان مورد استفاده قرار گیرد

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Retrieving the Lost Monumental Architecture at the Entrance of Isfahan Bāgh-e Zereshk, Based on Descriptive and Illustrative Documents

نویسندگان [English]

  • Shoeleh Vahdatpour 1
  • Nima Valibeig 2
1 Ph.D. Candidate, Department of Restoration, Faculty of Architecture and Environmental Design, Iran University of Science & Technology, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Architectural and Urban Conservation Department, Restoration and Conservation Faculty, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Bāgh-e Zereshk entrance was a distinctive building of the Safavid, which was located in the southern part of Isfahan’s Chāhār Bāgh axis and deteriorated over time. An examination of travelogues, newspapers, historical books, pictures, maps, and historical images can be directly influential in retrieving the monumental architecture of the Safavid Chāhār Bāgh in Isfahan. Other researchers have examined Chāhār Bāgh axis from such perspectives as the analysis of the urbanization principles of the axis according to the design system of the garden city. However, the present study attempts to investigate some of the characteristics of the axis’ urban body structure by retrieving the architecture of its surrounding garden entrances. Therefore, this study is the first to retrieve the map of Bāgh-e Zereshk entrance by employing, comparing, and analyzing descriptive and illustrative documents. The investigations revealed part of the characteristics of this building including the shape of the plan, the number of floors, the height of the building, characteristics of the elevation (components and materials), location, and its connection to urban elements of Chāhār Bāgh-e Bālā axis. Moreover, the evolution of the building (construction, restoration, and destruction) and its application (residential and office-related) based on Bāgh-e Zereshk’s ownership system and its being influenced by the function of Chāhār Bāgh-e Bālā axis from the Safavid period up to the present time were investigated. It was revealed that after three decades, the building was deteriorated by the end of the Qajar period as a result of decay and disrepair. The present procedure can be used in retrieving the form characteristics of other architectural buildings located in Chāhār Bāgh historical axis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Garden city of Isfahan
  • Safavid monumental architecture
  • Chāhār Bāgh tourist axis
  • Bāgh-e Zereshk entrance
  • Historical documents
اسحاقیان، مهدی. (1392). می‌خواهم پژوهشگر شوم. چاپ نهم. اصفهان: نشر نوشته. 
الاصفهانی، محمدمهدی. (1368). نصف‌‌جهان فی تعریف الاصفهان. (ویراست اول). تهران: امیرکبیر. 
بختیار نصرآبادی، آمنه؛ پورجعفر، محمد‌‌رضا و تقوایی، علی‌‌اکبر. (1394). تحلیلی بر نقش زیباشناسانۀ هندسه در شکل‌‌گیری فضای شهری چهارباغ عباسی. مطالعات شهری‌‌، 5(17)، 41-54.
پیرنیا، محمدکریم. (1387). باغ ایرانی. گلستان هنر، (12)، 30-33. 
تاورنیه، ژان باتیست. (1382). سفرنامۀ تاورنیه (ترجمۀ حمید ارباب‌‌شیرانی). تهران: نیلوفر.
تحویلدار اصفهانی، حسین‌‌خان. (1342). جغرافیای اصفهان: جغرافیای طبیعی و انسانی و آمار اصناف. تهران‌‌: دانشگاه تهران.
جابری انصاری، محمد‌‌حسن. (1321). تاریخ اصفهان و ری و همۀ جهان. اصفهان: حسین عمادزاده.
درهوهانیان، هاروتون. (1379). تاریخ جلفای اصفهان (ترجمۀ لئون میناسیان و محمد‌‌علی موسوی‌‌فریدنی). اصفهان: زنده‌‌رود، نقش خورشید. 
دلاواله، پیتر. (1384). سفرنامۀ دلاواله (ترجمۀ شعاع‌‌الدین شفا). (ویراست چهارم). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. 
رجایی، عبدامهدی. (1383). تاریخ اجتماعی اصفهان در عصر ظل السلطان (از نگاه روزنامۀ فرهنگ اصفهان). اصفهان: دانشگاه اصفهان.
رجایی، عبدامهدی. (1385). تاریخ مشروطیت اصفهان. اصفهان: سازمان فرهنگی و تفریحی شهرداری اصفهان، مرکز اصفهان‌‌شناسی و خانۀ ملل.
رجایی، عبدامهدی. (1393). تاریخ نساجی اصفهان در دورۀ قاجار و پهلوی (به روایت مطبوعات و اسناد). اصفهان: جهاد دانشگاهی.
رفیعی سرشکی، بیژن؛ رفیع‌زاده، ندا و رنجبرکرمانی، علی محمد. (1395). فرهنگ مهرازی (معماری) ایران. چاپ سوم. تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.
سانسون، رافائله. (1346). سفرنامۀ سانسون: وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی (ترجمۀ تقی تفضلی). تهران: ابن سینا. 
سیف‌‌پور فاطمی، نصرالله. (1378). آئینۀ عبرت: خاطرات دکتر سیف پورفاطمی. تهران: سخن و شهاب ثاقب. 
شاردن، ژان. (1379). سفرنامۀ شاردن (قسمت اصفهان) (ترجمۀ حسین عریضی). اصفهان: گلها.
شاهچراغی، آزاده. (1391). پارادایم‌های پردیس: درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی. چاپ سوم. تهران: جهاد دانشگاهی.
شجاعی اصفهانی، علی. (1396). کاخ جهان‌‌نما و مدخل ورود به خیابان چهارباغ در اسناد تصویری و نوشتاری دوران صفوی تا پهلوی. پژوهش‌‌های ایرانشناسی، 7(1)، 29-48.
غزالی اصفهانی، حسین. (1387). اصفهان در یک نگاه. اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان.
فرزانه، محمد و علیپور، رؤیا. (1384). تاق در معماری ایرانی. تهران: انجمن مهرازی ایران.
فرشته‌نژاد، مرتضی. (1389). فرهنگ معماری و مرمت معماری (1). اصفهان: ارکان دانش.
قلی‌پور، سودابه. (1393). بازآفرینی خیابان چهارباغ عباسی اصفهان در دوره‌های صفویه و قاجار با تأکید بر بیان تصویری از نوشته‌های سیاحان. باغ نظر، 11(29)، 33-46.
کمپفر، انگلبرت. (1363). سفرنامۀ انگلبرت کمپفر (ترجمۀ کیکاووس جهانداری). (ویراست سوم). تهران‌‌: خوارزمی. 
گدار، آندره. (1388). آثار ایران (ترجمۀ ابوالحسن سروقد مقدم). چاپ پنجم. مشهد: بنیاد پژوهش‌‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
محمودآبادی، اصغر. (1397). مصاحبۀ شخصی. 
مرکز اسناد تصویری کاخ گلستان. (1397). مجموعۀ میراث جهانی کاخ گلستان. تهران: آلبوم خانه 199. سند 27. شمارۀ 981/37/2. 
معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان. (1390). ضوابط و مقررات شهرسازی و ساختمانی طرح نفصیلی شهر اصفهان. اصفهان: شهرداری اصفهان.
معماریان، غلامحسین. (1397). معماری ایرانی نیارش. تهران: گلجام.
موسوی فریدنی، علی. (1397). مصاحبۀ شخصی.
مهدوی، معز‌‌الدین. (1348). اوضاع اجتماعی نیم قرن اخیر: داستان‌‌هایی از پنجاه سال. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
مهریار، محمد و همکاران. (1378). اسناد تصویری شهرهای ایرانی دورۀ قاجار. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
همایی، جلال‌‌الدین (1384). تاریخ اصفهان (ابنیه و عمارت اصفهان و آثار تاریخی). تهران‌‌: هما.
هنرفر، لطف‌الله. (1343). گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان: آثار باستانی، الواح و کتیبه‌های تاریخی در استان اصفهان. (چاپ دوم). اصفهان: ثقفی.
هنرفر، لطف‌الله. (1354). باغ هزار جریب و کوه صفه (بهشت شاه عباس). هنر و مردم، 157، 73-94.
هولتسر، ارنست. (1355). ایران در یکصدوسیزده سال پیش (ترجمۀ محمد عاصمی). تهران: وزارت فرهنگ و هنر و مرکز مردم‌شناسی ایران.
هولتسر، ارنست. (1382). هزار جلوۀ زندگی: تصویرهای ارنست هولتسر از عهد ناصری. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه‌‌) مرکز اسناد و مدارک میراث فرهنگی. 
یوزوکچیان، ورطانس. (1378). وصف بناهای مشهور اصفهان (ترجمۀ لئون میناسیان). اصفهان: نشر غزل و مترجم.
Ahmadi, M. (2016). Chāhār Bāgh Avenue, Isfahan: Genesis and Demise. Pre-Islamic and Islamic Garden Influences in the Safavid Creation and History of Its Subsequent Degeneration (Unpublished Ph.D. Thesis). Nottingham, Nottingham Trent University. 
Alemi, M. (1997). The Royal Gardens of the Safavid Period: Types and Models. Gardens in the Time of the Great Muslim Empires. Leiden: Brill.
De Bruyn, C. (1732). Voyages de Corneille le Bruyn au Levant. Voyages par la Moscovie, en Perse et aux Indes Orientales. Paris: La Haye.
Falahat, S. & Shirazi, M. R. (2015). Spatial fragmentation and bottom-up appropriations: the case of Safavid Isfahan. Urban History, 42(1), 3-21.
Gharipour, M. (Ed.). (2017). Gardens of Renaissance Europe and the Islamic Empires: Encounters and Confluences. University Park: Pennsylvania State University Press.
Haghighat bin, M., Ansari, M., Steenbergen, C., Taghvaee, A. A. (2012). Innovations in the Chārbāgh Axis of the Safavid Period. Iran University of Science & Technology, 22 (2), 79-90.
Khansari, M., Moghtader, M. R. & Yavari, M. (1998). The Persian Garden: Echoes of paradise. Washington, DC: Mage.
Latiff, Z. A., Yunos, M. Y. M. & Yaman, M. M. (2017). A Discourse on the Persian Chāhār Bāgh as an Islamic Garden. Planning Malaysia Journal, 15(3), 123-134. 
Laurens, J. (1846). Bagzerisk on the Tcharbag in Hispahan. Retrieved http://www.ensba.fr/ow2/catzarts/voir.xsp?id=001013431&qid=sdx_q1&n=185&sf=&e=#
Orchiston, W., Sule, A. & Vahia, M. (2018). Growth and Development of Astronomy and Astrophysics in India and the Asia-Pacific Region. In Proceedings of the 9th International Conference on Oriental Astronomy, India.
Rahbar, M. & Ansari, M. (2016). Isfahan’s Organic and Planned Form of Urban Greenways in Safavid Period. International Journal of Architecture and Urban Development, 6(1), 21-32.
Wilber, D. N. (1962). Persian Gardens and Garden Pavilions. Washington: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.