تصویری از باغ حارث (امیر بلخ)؛ براساس حکایت رابعه از الهی نامۀ عطار

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان، ایران.

چکیده

چکیده | شکل و طرح باغ بخش مهمی از خصوصیات آن را بازنمایی می‌کند. باوجود این، معمولاً گوناگونی طرح باغ دست‌کم به اندازۀ اهمیتی که دارد مورد توجه قرار نمی‌گیرد. مطالعۀ باغ‌های موجود و یا اسناد و مدارک باغ‌هایی که زمانی وجود داشته‌اند، ازجمله راه‌های اصلی برای شناخت گونه‌های مختلف باغ است. اما با توجه به اینکه بسیاری از باغ‌ها تخریب شده‌اند، فهم باغ‌سازی برخی دوره‌ها به‌راحتی میسر نیست. در نبود نمونه‌های یادشده، متون تاریخی و ادبی با بازنمایی تصویری از باغ، زمینه‌ای برای مطالعه فراهم می‌کنند. براین اساس هدف این مقاله بازیابی تصویر باغی است که عطار حین توصیف داستان رابعه به‌طور ضمنی آن را شرح داده است. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش‌ها است که طرح کلی باغ حارث که صحنۀ رابطۀ دو شخصیت مد نظر شاعر است، چگونه است و براساس توصیفات شاعر، این باغ چه عناصری را شامل می‌شود. مقاله با تفسیر متن در پی پاسخ دادن به پرسش‌های تحقیق است و تصویر بازیابی‌شده براساس تفسیر متن شعر با تصویرهای دیگر مقایسه خواهد شد. مطالعات صورت‌گرفته نشان می‌دهد که باغ حارث از دو بخش تشکیل شده است و این دو بخش از طریق یک عمارت به هم متصل می‌شده‌اند. باغ بخشی بیرونی و عمومی داشته که در جلوی عمارت طاق قرارگرفته بوده است. این باغ، باغی خصوصی نیز داشته که دربردارندۀ کوشک و چمن یا خیابانی می‌شده که حوضی بر سر راه خود داشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که این باغ خصوصی احتمالاً ساختاری طولی داشته و بی‌شباهت به باغ توصیف شده توسط«هروی» در سده‌های بعد نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Image of Bāgh-i Hāreth in Balkh, Based on the Narration of Rabe'a in 'Attar’s Ilahi-Nama

نویسنده [English]

  • Hamidreza Jayhani
Assistant Professor, School of Architecture and Art, University of Kashan, Iran.
چکیده [English]

The layout and plan of a garden represent an important part of its characteristics.
The Study of the existing gardens or garden documents is among the main ways to recognize
the different types of gardens. However, many gardens have been demolished and therefore, in
the absence of the mentioned examples, the historical and literary texts could make it possible
to study them. In this regard, the current study aims to rediscover the image of the garden that
'Attar has implicitly described while narrating Rabe'a story. Therefore, the current study seeks
to answer these questions: How is the general layout of bāgh-i Hāreth? and based on the poet’s
descriptions, which of the elements is included in this garden? The article seeks to answer
these questions through the interpretation of the poem’s text and the study on the retrieved
image. In this regard, the mentioned image will be compared with other gardens’ images and
layouts. The result of this study shows that bāgh-i Hāreth consists of two sections, and these
two sections are connected through the garden’s entrance edifice. While the garden has an
exterior and public area located opposite the edifice of Tāq, it also includes a private garden
with a pavilion, an avenue, and a pool. The investigations show that this private garden has
probably had a longitudinal spatial structure, which is similar to the garden described by Abu
Nasr Heravi in the later centuries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historic garden
  • Persian poetic narration
  • 'Attar
  • Rabe'a story
  • Ilahi-Nama
• ابوئی، رضا و جیحانی، حمیدرضا. (1393). مطالعات باغ اسلامی و شکل باغ ایرانی. صفه، 66، 127-150.
• اسدی طوسی، علی بن احمد. (1336). لغت فرس. به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: طهوری.
• اشرف‌زاده، رضا. (1382). حکایت رابعه، شرح احوال و اشعار و قصه عشق او با بکتاش از الهی‌نامۀ عطار. تهران: اساطیر.
• بزنوال، رولان. (1379). فن‌آوری تاق در خاور کهن. ترجمۀ محسن حبیبی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
• بیهقی، خواجه ابوالفضل محمد بن حسین. (1380). تاریخ بیهقی. به کوشش خلیل خطیب رهبر، جلد 3، تهران: مهتاب.
• جیحانی، حمیدرضا و رضائی‌پور، مریم. (1396). منظر باغ: سیرتحول، نقش شهری و اصول شکل‌گیری. تهران و کاشان: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و دانشگاه کاشان.
• جیحانی، حمیدرضا. (1394الف). باغ خواجه، به روایت نظامی گنجوی: باغ ایرانی براساس داستانی از مثنوی هفت پیکر، منظر، 5(33)، 90-95.
• جیحانی، حمیدرضا. (1394ب). تصویر کاخ و باغ شاه موبد در مثنوی ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی. مطالعات معماری ایران، 1(7)، 73-92.
• لغت‌نامۀ دهخدا. (1377). علی اکبر دهخدا زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
• زرین‌کوب، عبدالحسین. (1379). صدای بال سیمرغ، دربارۀ زندگی و اندیشۀ عطار. تهران: سخن.
• صفا، ذبیح‌الله. (1381). تاریخ ادبیات در ایران. جلد 1 و 2، تهران: فردوس.
• عالمی، مهوش. (1385). باغ‌های دورۀ صفویه: گونه‌ها و الگوها. ترجمۀ محسن جاوری، گلستان هنر، 2(3)، 72-91.
• عبدی بیک شیرازی، خواجه زین‌العابدین علی نویدی. (1974). روضه‌الصفات. ترتیب متن و مقدمۀ ابوالفضل هاشم اوغلی رحیموف. مسکو: انتشارات دانش.
• عطار نیشابوری، فریدالدین ابوحامد محمد‌بن‌ابراهیم. (1339). خسرونامه. ب‍ه ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ اح‍م‍د س‍ه‍ی‍ل‍ی‌ خ‍وان‍س‍اری. تهران: انجمن آثار ملی.
• عطار نیشابوری، فریدالدین. (1940). الهی‌نامه. به تصحیح هلموت ریتر. استانبول: مطبعه معارف.
• عطار نیشابوری، محمد‌بن‌ابراهیم. (1387). الهی‌نامه. به تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.
• فرخی سیستانی، علی بن جولوغ. (1388). دیوان حکیم فرخی سیستانی. به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
• فردوسی، ابوالقاسم. (1386/ 2007). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. نیویورک: بنیاد میراث ایران.
• قیومی بیدهندی، مهرداد. (1387). باغ‌های خراسان در تاریخ بیهقی. صفه، 17(46)، 5-28.
• نظامی، الیاس بن یوسف (1388). اسکندرنامه، بر اساس متن علمی انتقادی آکادمی علوم شوروی (زیر نظر برتلس). تهران: ققنوس.
• هروی، قاسم بن یوسف ابونصر. (1346). ارشادالزراعه. ترجمۀ محمد مشیری، تهران: دانشگاه تهران.

• Alemi, M. (2012). The Garden City of Shah Ṭahmasb Reflected in the Words of His Poet and Painter. In S. Bann (Ed.), Interlacing words and things: Bridging the nature-culture opposition in gardens and landscape.Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, 95-113.
• Hanaway, W.L. (1976). Paradise on Earth: The Terrestrial Garden in Persian Literature. In E.B. Macdougall & R. Ettinghausen (Eds.),The Islamic Garden. Washington DC: Dumbarton Oaks, 42-67.
• Scott Meisami, Julie. (1985). Allegorical Gardens in Persian Poetic Tradition: Nezami, Rumi, Hafez. International Journal of Middle East Studies, 17(2), 229-260.