بازشناسی تحولات شیوۀ مواجهه با باغ‌های درون‌شهری از منظر آسیب‌شناسی تخریب (موردپژوهی: شهر تهران، سال‌های 1357 تا 1398 خورشیدی)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

2 استاد گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

چکیده

در سال‌های اخیر در کلان‌شهر تهران، یکی از مسائل چالش‌برانگیز در حوزۀ معماری و شهرسازی، شیوۀ مواجهه با باغ‌های درون‌شهری بوده است. در دورۀ حاضر، در کلان‌شهر تهران با وسعت حدود هفت‌صد کیلومترمربع، باغ‌هایی پراکنده در برخی مناطق شهری باقی‌مانده است که شیوۀ مواجهه با آن‌ها در ضوابط، مقررات و طرح و برنامه‌های توسعۀ شهری معین شده است. این پژوهش پس از بررسی ادبیات و پیشینۀ موضوع، به بررسی تحولات باغ‌های تهران، دسته‌بندی آن‌ها براساس معیارهای مختلف، منفعت ناشی از باغ و گروه‌های ذینفع می‌پردازد و نیز از منظر منفعت باغ‌های تهران، سه دورۀ متفاوت را در شیوۀ مواجهه با باغ‌ها متمایز می‌کند. این پژوهش، با محورقراردادن مداخلات معمارانه و شهرسازانه، در جستجوی راهبردها و در ذیل آن، راهکارهای یکپارچه، میان ذینفعان متنوع و متکثر است، به‌گونه‌ای که این راهبردها و راهکارها، تضمین‌کنندۀ حفاظت از ارزش باغ‌های شهر تهران باشد. منظور از مداخلۀ معمارانه و شهرسازانه، مداخلاتی از نوع وضع ضوابط و مقررات احداث بنا، نحوۀ استفاده از قطعات زمین، برنامۀ کاربری و مسائلی از این قبیل است. این پژوهش به لحاظ «ماهیت» پژوهش، از گونۀ پژوهش‏های «کیفی» از نوع «توسعه‌ای یا کاربردی» است. پژوهش با دو نمونه مواجه بود: خبرگان و ذینفعان. انتخاب خبرگان از نوع هدفمند، غیرتصادفی و از گونه گلوله‌برفی بوده است. مقصود از ذینفعانِ مرتبط با منفعت خصوصی در باغ‌های تهران، دو گروه اصلی مالکین و سرمایه‌گذاران، مقصود از ذینفعانِ مرتبط با منفعت عمومی، در حالت کلی عموم شهروندان و کلیت شهر است. این پژوهش همچنین تضادهای میان منفعت خصوصی و منفعت عمومی را از منظر سویه‌های مختلف حقوقی، مدیریتی، اقتصادی، فنی، فرهنگی و اجتماعی بررسی می‌کند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که بیشترین تضاد میان عموم شهروندان با گروه‌های دیگر ذینفع در عوامل اقتصادی و مدیریتی بوده است، درحالی‌که بیشترین تضاد میان گروه‌های ذینفع خصوصی با هم در عوامل فرهنگی و اجتماعی بوده است و تضاد منافع در عوامل اقتصادی ندارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Investigation of the Evolution of Approaches to Dealing with Urban Gardens from the Pathology of Destruction (Case Study: Tehran, 1979 - 2020)

نویسندگان [English]

  • Ali E’ta 1
  • Iraj Etesam 2
  • Azadeh Shahcheraghi 3
1 Ph.D. in Architecture, Department of Architecture, Islamic Azad University, Sciences & Research Branch, Tehran, Iran.
2 Professor, Department of Architecture, Islamic Azad University, Sciences & Research Branch, Tehran, Iran.
3 Associate Professor, Department of Architecture, Islamic Azad University, Sciences & Research Branch, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The ways how urban gardens need to be dealt with have been a challenging topic in architecture and urban planning. In the metropolis of Tehran with about 7 there are gardens scattered across some urban areas. Their management has been detailed in master and development plans. This research aims to examine the evolution of gardens in Tehran, and their classification based on different criteria as well as their benefits, and beneficiaries. Additionally, the study focuses on three different periods to investigate how the management of these gardens has evolved and scrutinize their impacts on the benefits. The literature and background of the subject have been reviewed to inform this research. This research draws upon architectural and urban interventions to seek strategies and offer integrated solutions to a variety of groups of stakeholders. It hopes that the strategies and solutions guarantee the protection of Tehran’s garden values. Architectural and urban planning intervention refers to building construction rules and regulations, how to use land plots, land use plans, and related issues. In terms of “nature”, this research is “qualitative”, the “developmental or applied” type. The sample included experts and stakeholders. The experts were purposefully selected through a non-random and snowball sampling technique. The stakeholders with private interests in Tehran gardens refer to two main groups: owners and investors. The stakeholders of public interest, in general, stand for the citizens, and the city as a whole. This research also examines the conflicts between private interest and public interest from different legal, managerial, economic, technical, cultural, and social aspects. In conclusion, this study shows that the greatest conflicts between the general public and other stakeholders have been in economic and managerial factors, while the greatest conflicts between private stakeholders have been in cultural and social factors. There is no conflict of interest in economic factors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Garden
  • Tehran gardens
  • Protection
  • Beneficiary
  • Private benefits
  • Public benefits
آتشین‌بار، محمد؛ مرتاضی مهربانی، الناز وحیدیان، نورا. (1394). باغ ایرانی تهران؛ منظر خلاق در تلفیق سنت با مدرنیته. منظر، 7(31)، 6-13.
اعتضادی، لادن. (1392). اهمیت پژوهش‌های چندجانبه در باغ ایرانی. منظر، 5(24)، 6-9.
براتی، ناصر؛ آل‌هاشمی، آیدا و مینیاتور سجادی، آرمان. (1396). جهان‌بینی ایرانیان و شکل‌گیری الگوی محوری باغ ایرانی. منظر، 9(41)، 6-15.
بهرامی، لیلا و اکبری، مصطفی. (1395). باغ‌های تهران و تأثیر تحول آن‌ها بر شهر. کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، دانشگاه تهران، تهران.
پیرنیا، محمد کریم .(1373). باغ‌های ایرانی، تدوین فرهاد ابوضیا. آبادی، 4(15)، 4.
جمال‌الدین، غلامرضا. (1397). باغ سازی در عصر قاجار به روایت مفاتیح الارزاق. منظر، 10(44)، 6-17.
جیحانی، حمیدرضا و رضایی‌‌پور، مریم. (1397). منظر باغ (سیر تحول نقش شهری و اصول شکل‌‌گیری). تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
حافظ‏نیا، محمدرضا. (1386). مقدمه‏ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. چاپ سیزدهم، تهران: سمت.
حموی، یاقوت. (1380). معجم‌البلدان (ترجمۀ علینقی منزوی). تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
رفیع‌پور، سعید؛ داداش‌پور، هاشم و تقوایی، علی‌اکبر. (1396). مطالعۀ عوامل کیفی مؤثر بر تخریب باغ‌ها در شهر تهران. مطالعات شهری، (23)، 3-16.
زندی، مرجانه. (1394). نقش باغ درون‌‌شهری در شکل‌‌گیری قرارگاه‌‌های رفتاری، نمونه موردی: شهر تهران. باغ نظر، 12(33)، 117-128.
سوزنچی، کیانوش. (1396). گزارش طرح پژوهشی «راهکارهای حقوقی حمایت از توسعۀ کمّی و کیفی فضاهای سبز خصوصی و نیمه‌خصوصی». تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
شاهچراغی، آزاده. (1395). پارادایم‌های پردیس: درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی. تهران: نشر جهاد دانشگاهی.
شاهچراغی، آزاده. (۱۳۸9). تحلیل فرایند ادراک محیط باغ ایرانی براساس نظریۀ روان‌شناسی بوم‌شناختی. هویت شهر، 3(۵)، 71-84.
شهسوارگر، مولود. (1390). تداوم منظر فرهنگی؛ احیا و بازآفرینی یک باغ تاریخی. منظر، 3(17)، 54-59.
شیرازیان، رضا. (1395). تهران‌نگاری؛ بانک نقشه‌ها و عناوین مکانی تهران قدیم. تهران: انتشارات دستان.
عدل، شهریار و اورکارد، برنار. (1377)، تهران پایتخت دویست‌ساله (مجموعه مقالات) (ترجمۀ احمد سیدی، ابوالحسن سروقدمقدم و فاطمه وثوقی‌خزایی). تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.
فلامکی، محمدمنصور. (1383). رمز و رازهای باغ ایرانی در گفت‌وگو با فلامکی. موزه‌ها، (41)، 39-40.
قاسمی حامد، عباس. (1388). جایگاه قانونی شورای اسلامی شهر برای شناسایی باغ در محدوده و حریم شهر. تحقیقات حقوقی، 12(50)، 123-160.
متدین، حشمت‌الله. (1389). علل پیدایش باغ‌های تاریخی ایران. باغ نظر، 7(15)، 51-62.
متدین، حشمت‌الله. (1399). کوشک-باغ‌های ایران. تهران: پژوهشکدۀ هنر، معماری و شهرسازی نظر.
مثنوی، محمدرضا؛ محسنی‌مقدم، مریم و منصوری، سیدامیر. (1397). نقش زیباشناسی باغ ایرانی در پایداری اجتماعی پارک‌های معاصر تهران. منظر، 10(45)، 6-15.
مدنی‌پور، علی. (1381). تهران: ظهور یک کلان‌شهر (ترجمۀ حمید زرآزوند). تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
مقتدر، محمدرضا و سروقد مقدم، ابوالحسن. (1377). تهران درون حصار، از صفویه تا آغاز پهلوی. در تهران پایتخت دویست‌ساله. تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.
منصوری، سیدامیر. (1389). درآمد؛ چهار نسل متوالی باغ‌های شهری، منظر، 2(10)، 4-5.
منصوری، سیدامیر؛ ردایی، سارا و محسنی مقدم، مریم. (1399). احیای الگوی باغ ایرانی در شهر امروز، مبانی نظری 5 تجربۀ نمونه سازی در باغ امروز ایرانی. تهران: پژوهشکدۀ هنر، معماری و شهرسازی نظر.
منصوری، سیدامیر؛ زاهدان، آرش؛ تیموری، محمود؛ آل‌هاشمی، آیدا و مینیاتور سجادی، آرمان. (1395). باغ ایرانی دامپزشکی؛ نسخه دوم از باغ ایرانی برای زندگی امروز. منظر، 8(34)، 6-17.
میرفندرسکی، محمدامین. (1383). باغ ایرانی چیست؟ باغ ایرانی در کجاست؟ در خلاصه مقالات نخستین مقالات همایش باغ ایرانی. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
نوروز برازجانی، ویدا. (۱۳۹۷). روش‌شناسی پژوهش کیفی. تهران: شرکت بین‌المللی پژوهش و نشر یادآوران.
ویلبر، دونالد. (1385). باغ‌های ایران و کوشک‌های آن (ترجمۀ مهین‌دخت صبا). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
Goodman, L.A. (1961). Snowball sampling. Annals of Mathematical Statistics, 32(1), 148–170.