دینامیزم اقتصاد سیاسی فضا، ناموزونی کالبدی و اغتشاش بصری (مورد مطالعه: خیابان شهرداری از میدان تجریش تا میدان قدس)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری معماری، گروه هنر، پردیس بین‌المللی کیش، دانشگاه تهران، ایران.

2 دانشیار دانشکدۀ شهرسازی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

در چهل سال گذشته شواهد رژیم انباشت ثروت و سرمایه، همپای جریان مداوم و شتابان اشغال فضا، مکان و قلمروهای آن، انحلال و تجدید ساخت و ادغام‌های فضایی در فضاهای شهری شهرهای ایران، به ناموزونی و اغتشاش فضا در معماری و منظر شهری بیش از پیش دامن زده است. مسئله، یافتن دلایل روند سریع ناموزونی و اغتشاش شدت‌یافته در معماری و منظر شهری، به‌ویژه در کلانشهرهای ایران است. پرسش تحقیق آنست که نیروها، عوامل و مناسبات تأثیرگذار کدامند و از کدامین مسیر بر اغتشاش و ناموزونی فضایی مؤثر می‌افتند. نمونۀ پژوهش و محدودۀ مطالعۀ تجربی خیابان شهرداری، بین دو میدان سرپل و قدس است. هدف این پژوهش شناسایی و معرفی نیروها و مناسبات تأثیرگذار بر سازوکارهای تشکیل بازارهای زمین و مستغلات است که آشکار و پنهان، به وساطت سازندگان مسکن و ساختمان توانسته‌اند، از طریق اشغال انحصاری فضا و مکان محدودۀ میدان تجریش، انحلال و ادغام‌های فضایی و مکانی شتابان، عرصۀ معماری خیابانی و منظر شهری را ناموزون و مغشوش ساخته و به روند تجدید ساخت فضایی شهر در این محدوده، خدمت کنند. پژوهش حاضر با توجه به هدف، در زمرۀ پژوهش‌های کاربردی- توسعه‌ای قرار دارد. منطق مطالعه، قیاسی و استقرایی است و روش انجام آن، توصیفی-تحلیلی، از نوع نمونۀ پژوهشی بوده که با تحلیل پیوند شناختی و کارکردی، به یک سنتز نهایی دست یافته است. براساس یافته‌های پژوهش، رشد فعالیت بخش خصوصی و دینامیزم نیروهای مؤثر بر انباشت سرمایه، متکی‌بر رانت‌های انحصاری-مالی در سایر بخش‌ها، در لفافی از مناسبات گاه فرهنگی، نقش مهمی در بروز ناموزونی کالبدی و اغتشاش فضایی دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Dynamism of the Political Economy of Space, Physical Imbalance and Visual Disturbance (Case Study: Shahrdari Street from Tajrish Square to Quds Square)

نویسندگان [English]

  • Nazli Taherian 1
  • Hamidreza Parsi 2
1 Ph.D. in Architecture, Faculty of Art, Kish International Campus, University of Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Faculty of Urban Planning, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

Over the last 40 years, evidence of the wealth and capital accumulation, along with the continuous and accelerated flow of occupation of space, place, and its territories, dissolution, reconstruction, and spatial integrations in the urban spaces of Iranian cities, has fueled the unevenness and disturbance of space in architecture and urban landscape more than before. The problem is to find the reasons, for the rapid trend of unevenness and intensified disturbance in the architecture and urban landscape, especially in the metropolises of Iran. What are the influencing forces, factors, and relations? How do they affect spatial disturbance and imbalance? The research sample of the empirical study is Shahrdari Street between two squares, Tajrish and Quds. This study attempts to identify and introduce influential forces and relations affecting the mechanisms of the land and real estate markets to show how such factors obviously and intangibly have been able to make the street architecture and urban landscape unbalanced and confused. This has occurred through the intermediation of housing and building builders, via the exclusive occupation of the space and place near Tajrish Square, dissolution and accelerated spatial and place integrations, and serve the process of city spatial reconstruction, in this area. In terms of the purpose, this research is applied-developmental research. Its logic is deductive and inductive, and in terms of the method, it is descriptive-analytical, a type of case study that has reached a final synthesis by analyzing the cognitive and functional links. Based on the research findings, the growth of private sector activity and dynamism of the forces, affecting the accumulation of monopoly capital, relying on monopoly-financial rents in other sectors, in the context of cultural relations, play an important role in the occurrence of physical imbalance and spatial disturbance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architecture
  • Urban landscape
  • Visual disturbance
  • Physical imbalance
  • Political economy
آقایی، پرویز؛ توکلی‌نیا، جمیله؛ کلانتری، محسن و فنی، زهره. (1398). تولید و بازتولید فضا در چرخۀ دوم انباشت سرمایه، نقدی بر زندگی روزمره در فضای زیسته. باغ نظر، 16(80)، 29-40.
بانی مسعود، امیر. (1393). معماری غرب، ریشه‌ها و مفاهیم. چاپ ششم. ویراست دوم. تهران: نشر هنر معماری قرن.
تولایی، نوین. (1386). شکل شهر منسجم. تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
خیرالدین، رضا. (1393). نگاهی انتقادی بر عوامل تجاری شدن جداره‌های اصلی محلات شهری. تاریخ مراجعه: 15/07/1401، قابل دسترسی در https://nazar.ac.ir/
درودیان، حسین. (1400). معماران پول «روایتی نو از نقش بانک‌ها در خلق پول». تهران: انتشارات نهادگرا.
رفیع‌پور، فرامرز. (1377). توسعه و تضاد، کوششی درجهت تحلیل انقلاب اسلامی. چاپ دوم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
رئیس دانا، فریبرز. (1380). بررسی‌های کاربردی توسعه و اقتصاد ایران. ج. دوم. تهران: نشر چشمه.
رئیس دانا، فریبرز. (1397). حباب‌های مالی و شهر طبقاتی. تاریخ مراجعه: 21/10/1401، قابل دسترسی در: http://iran-chabar.de/article.jsp?essayId=91415
زندی، مرجانه. (1392). آسیب‌شناسی ایجاد یک پهنۀ مصنوع در شهر. منظر، 5(24)، 48-51.
شوای، فرانسواز. (1397). شهرسازی: تخیلات و واقعیات (ترجمۀ سید محسن حبیبی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شهابیان، پویان و گلی‌پور، مرجان. (1396). مدیریت بصری شهر با تأکید بر نماهای ساختمان. کنگرۀ بین‌المللی عمران، معماری و توسعۀ شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
صادقی‌پور رودسری، محیا؛ علیمحمدی، پریسا و معظمی، منوچهر. (1397). سیر تحولات شاخص‌های برنامه‌ای مراکز خرید تهران. جغرافیا-برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 8(4)، 91-104.
عبده تبریزی، حسین. (1398). املاک تجاری بر سر دوراهی. تاریخ مراجعه: 15/07/1401، قابل دسترسی در: https://finance.ir/cvid/172/content/11759/default.aspx.
کاتبرت، الکساندر. (1395). شکل شهرها، اقتصاد سیاسی و طراحی شهری (ترجمۀ حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی). چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کاتوزیان، محمدعلی. (1384)، تضاد دولت و ملت؛ نظر به تاریخ و سیاست در ایران (ترجمۀ علیرضا طیب). تهران: نشر نی.
کالن، گوردون. (1387). گزیدۀ منظر شهری (ترجمۀ منوچهر طبیبیان). چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
گل، یان. (1392). شهر انسانی (ترجمۀ علی غفاری و لیلا غفاری). تهران: مؤسسۀ علم معمار.
گل، یان. (1396)، زندگی میان ساختمان‌ها، کاربرد فضای جمعی (ترجمۀ علی اکبری، فرشته کرمیان و نسترن محرابی). تهران: انتشارات پرهام نقش.
گلکار،کوروش. (1387). سیر تحول، از رویکرد تزئینی تا رویکرد پایدار. علوم محیطی، 5(4)، 95-114. 
لوفور، هانری. (1394). درآمدی بر تولید فضای هانری لوفور (ترجمۀ آیدین ترکمه). تهران: انتشارات تیسا.
لینچ، کوین. (1376). تئوری شکل (خوب) شهر (ترجمۀ سید حسین بحرینی). تهران:، انتشارات دانشگاه تهران.
مدنی‌پور، علی، (1379). طراحی فضای شهری، نگرشی بر فرایندی اجتماعی و مکانی (ترجمۀ فرهاد مرتضایی). تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، وابسته به شهرداری تهران.
مدنی‌پور، علی. (1381). تهران- ظهور یک کلانشهر (ترجمۀ حمید رزآزوند). تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
مدنی‌پور، علی. (1390). طراحی شهر خرد، مبانی و چارچوب‌ها (ترجمۀ دکتر بهادر زمانی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مزینی، منوچهر. (1374). مطالعۀ کالبدی شهر تهران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی.
مصلی‌نژاد، عباس. (1394). اقتصاد سیاسی، مبانی، کارکرد و فرایند. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مصلی‌نژاد، عباس. (1395). اقتصاد سیاسی ایران، دوران معاصر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 
معظمی، منوچهر. (1394). معماری معاصر ایران، جامعۀ کوتاه‌مدت- معماری کوتاه‌مدت. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، 1(1)، 39-62. 
مقصودی، امین. (1398). یک‌جانبه‌گرایی مدرنیستی و سیاست‌های توسعۀ شهری ایران معاصر. منظر، 11(48)، 6-13.
موثقی، احمد. (1398). اقتصاد سیاسی توسعه و توسعه‌نیافتگی. چاپ سوم (تجدید نظر و اصلاحات). تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 
هاروی، دیوید. (1392). شهری‌شدن سرمایه (ترجمۀ عارف اقوامی مقدم). چاپ دوم. تهران: نشر دات.
هاروی، دیوید. (1395). عدالت اجتماعی و شهر (ترجمۀ محمدرضا حائری). تهران: سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
Kenny, M. & Zysman, J. (2016). The Rise of the Platform Economy. ISSUES, In Science and Technology, XXXII(3).