نقش نظام آب در ماندگاری باغ ایرانی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 استاد گروه معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

باغ ایرانی به‌عنوان جلوه‌‌ای از منظر ایران، مانند آینه‌‌ای، افکار، باورها و فرهنگ انسان ایرانی-اسلامی را در طولِ تاریخ، در خود منعکس کرده است. این الگوی باغسازی دارای مشخصه‌‌هایی است که آن را در طول تاریخ از سبک‌‌های دیگر باغسازیِ دنیا متمایز کرد است. یکی از این مشخصه‌‌ها نظام آب در باغ ایرانی است. در سرزمین ایران با مناطق گرم و خشک وسیع، به شاهد نمونه‌‌های تاریخی-از قدیمی‌‌ترین نمونه آن در پاسارگاد تا دورۀ معاصر- آب حضور جوهری داشته و از عوامل هویت باغ ایرانی به حساب می‌آمده است؛ هرچند نمود ظاهری نظام آب و ماهیتش در باغ ایرانی به‎عنوان محصول تعامل انسان با محیط به فراخور زمان تغییر کرده است. هدف اصلی این پژوهش، تبیین نقش نظام آب در ماندگاری باغ ‌‌ایرانی بوده است. برای رسیدن به این هدف، در ابتدا مفهوم ماندگاری تعریف‌شده و معیارهای آن استخراج شد تا الگوی نظری پژوهش شکل بگیرد. این الگوی نظری که شامل معیارهای عملکردی، اقلیمی، فرهنگی-اجتماعی و معنایی-زیبایی‌شناسی بوده با شاخص‌‌های نظام آب که از مطالعات حاصل آمده‌‌اند در باغ ایرانی انطباق داده شد. برای رسیدن به این اهداف، از ترکیب روش‌‌های تحقیق توصیفی-تحلیلی و تاریخی استفاده شده است. روش‌‌های جمع‌‌آوری اطلاعات نیز به‌صورت کتابخانه‌‌ای، مطالعات میدانی و مصاحبه با خبرگان بوده تا شناخت جامعی از ماندگاری، باغ ایرانی و نظام آب صورت بگیرد. روش ارزشیابی اطلاعات با توجه به محتوای مطالب به‌صورت کیفی بوده و نتایج از طریق روش تحلیلی-استقرایی حاصل شدند. بر این اساس به سؤال اصلی پژوهش پاسخ داده شده و نتیجۀ نهایی حاصل آمد که استفاده از آب در باغ ایرانی ابزاری نبوده و داشتن پیوند ذهنی و قائل‌شدن نقش معنایی برای آن عامل ماندگاریِ باغ ایرانی بوده است؛ چراکه آب در باور ایرانیان چه در دوران قبل از اسلام و چه بعد از آن، مایۀ طهارت و دارای نقش قدسی و معنایی بوده و به باغ حیات بخشیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of the Water System in the Eternity of the Persian Garden

نویسندگان [English]

  • Samaneh Yarahmadi 1
  • Mojtaba Ansari 2
  • Mohammadjavad Mahdavinejad 3
1 Ph.D. in Architecture, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor of Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
3 Professor of Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

As a manifestation of Iran’s landscape, the Persian Garden has reflected the thoughts, beliefs, and culture of Iranian-Islamic people throughout history. This gardening pattern has characteristics that have distinguished it from other gardening styles in the world. One of which is the water system in the Persian Garden. In the vast hot and dry areas of Iran, water has had an essential presence as evidenced by historical examples - from the oldest example in Pasargadae to the contemporary period – and water is considered one of the identity factors of the Persian Garden; Although the appearance of the water system and its nature in the Persian Garden as a product of human interaction with the environment has changed over time. The main purpose of this study is to explain the role of the water system in the eternity of the Persian Garden. To achieve this goal, first, the concept of eternity was defined and its criteria were extracted to form the theoretical model of the research. This theoretical model, which includes functional, climatic, socio-cultural, and semantic-aesthetic criteria, was then compared to the indicators of the water system obtained from the studies on the Persian Garden. To achieve these purposes, a combination of descriptive-analytical and historical research methods was used. The methods of data collection were in the form of library and field studies in addition to interviews with experts to achieve a comprehensive understanding of eternity, the Persian Garde,n and the water system. The method of information evaluation was qualitative according to the contents and the results were obtained through the analytical-inductive method. Based on this, the main question of the research has been answered and the final result was that the use of water in the Persian Garden was not instrumental, and maintaining a mental connection and assigning a meaningful role to it was the factor of the eternity of the Persian Garden; Because in the belief of Iranians, both before and after Islam, water has been a source of purification and has a sacred and meaningful role and has given life to the garden.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian Garden
  • Eternity
  • Water System
  • Landscape Sustainability
ابوالقاسمی، لطیف. (1371). باغ ایرانی. تهران: سازمان پارک‌‌ها.
اردلان، نادر و بختیار، لاله. (1380). حس وحدت  (ترجمۀ حمید شاهرخ). تهران: نشر خاک.
استروناخ، دیوید. (1379). پاسارگاد (ترجمۀ حمید خطیب شهیدی). تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
الکساندر، کریستوفر. (1396). معماری و راز جاودانگی (ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی). تهران: انتشارات روزنه.
انصاری، مجتبی (1378). ارزش‌‌های باغ‌‌ایرانی؛ صفوی- اصفهان (رسالۀ منتشرنشدۀ دکتری معماری). دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.
بهشتی، سید‌‌محمد. (1383). غزل باغ. موزه‌‌ها، (41)، 7-9.
پاکزاد، جهانشاه. (1382). کیفیت فضا. آبادی، (37)، 100-111.
پورجعفر، محمدرضا. (1382). جاودانگی در شهرسازی با نگاهی به شهر رم. ماهنامۀ شهرداری‌‌ها، (54)، 51-54.
پورجعفر، محمدرضا؛ صادقی، علیرضا و یوسفی، زاهد. (1387). بازشناسی اثر معنا در جاودانگی مکان؛ نمونه‌‌موردی: روستای هورامان تخت کردستان. مسکن و محیط روستا، (125)، 2-17.
پیرنیا، محمدکریم. (1373). باغ‌‌های ایرانی (گفتکوی فرهاد ابوالضیاء با محمد‌‌کریم پیرنیا در سال 1358). آبادی، 15(4)، 1-4.
پیرنیا، محمدکریم. (1382). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تهران: انتشارات علم و صنعت.
جعفری، محمدتقی. (1375). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام. تهران: نشر کرامت.
جعفر‌‌محمدی، سمانه و انصاری، مجتبی. (1394). زیبایی‌‌شناسی (جمال و کمال) در معماری. همایش ملی معماری، عمران و توسعۀ نوین شهری، ارومیه.
جیحانی، حمیدرضا و عمرانی، محمد‌‌علی. (1386). باغ فین. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
حقیقت‌‌بین، مهدی. (1396). جایگاه نشانه‌‌ها در تقویت حس مکان در باغ ‌‌ایرانی. منظر، 9(40)، 6-15.
خوانساری، مهدی؛ مقتدر، محمدرضا و یاوری، مینوش. (1383). باغ‌‌ایرانی بازتابی از بهشت. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
دادبه، آریاسپ. (1383). مکتب‌‌های باغ‌‌آرایی. موزه‌ها، (41)، 30-34.
دیبا، داراب و انصاری، مجتبی. (1378الف). باغ ایرانی. در مجموعه مقالات نخستین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران. ج. دوم. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
دیبا، داراب و انصاری، مجتبی. (1378ب). چگـونگی شـکل‌‌گیـری ارتبـاط انسـان بـا محـیط مصـنوع. در مجموعه مقالات نخستین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
شاهچراغی، آزاده. (1392). پارادایم‌‌های پردیس؛ درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ‌‌ایرانی. تهران: جهاد دانشگاهی واحد تهران.
شفیعیان داریانی، فائزه؛ پورجعفر، محمدرضا و قبادی، علیرضا. (1393). مفهـوم مانـدگاری در معمـاری اسـلامی و مقایسـۀ آن بـا مفهوم پایـداری در معمـاری معاصر. پژوهش‌‌های معماری اسلامی، 2(5)، 32-50.
شیبانی، مهدی. (1391). آوای هستی باغ ایرانی (گزارش ریحانه مطلبی). منظر، 4(21)، 7-9. 
طوفان، سحر. (1385). بازشناسی نقش آب در حیاط خانه‌‌های سنتی ایران. باغ نظر، 3(6)، 72-81.
فلامکی، محمد منصور (1389). گستره‌‌های معماری؛ مقالۀ باغ‌‌ایرانی (عکس رخ باغ). ارائه‌شده در سمینار باغ‌‌ایرانی مهر‌‌.1383.تهران: نشر فضا، 663-649.
فلامکی، محمد منصور. (1391). ایرانیان و باغ؛ سرزمین‌های باغ‌‌ایرانی. منظر، 4(21)، 6-9.
لینچ، کوین. (1376). تئوری شکل خوب شهر (ترجمۀ سید‌‌حسین بحرینی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مصطفی‌‌زاده، مصطفی و انصاری، مجتبی. (1391). پاری‌‌د‌‌آزا؛ پژوهشی در سنت باغ‌‌سازی و منظره‌‌پردازی ایرانی. تهران: نشریه گسترده.
مظلومی، رجبعلی. (1362). روزنه‌‌ای به باغ بهشت. ج. 1. تهران: جهاد دانشگاهی.
مهدی‌‌زاده سراج، فاطمه و نیکوگفتار، عاطفه. (1390). بررسی تطبیقی راهکارهای دستیابی به آسایش، آرامش و تفکر در باغ‌‌های سنتی ایران و ژاپن. باغ نظر، 8(17)، 31-42.
منصوری، سید‌‌امیر. (1384). درآمدی بر زیبایی‌‌شناسی باغ‌‌ایرانی. باغ نظر، 2(3)، 58-63.
میرفندرسکی، محمدامین. (1383). باغ‌‌ایرانی چیست؟ باغ‌‌ایرانی درکجاست؟ در خلاصۀ مقالات نخستین همایش باغ ایرانی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
نایبی، فرشته. (1381). حیات در حیاط. تهران: نزهت.
نقره‌‌کار، عبدالحمید؛ حمزه‌‌نژاد، مهدی و فروزنده، آیسان. (1388). راز جاودانگی آثار معماری (تحلیلی بر نگرشه‌‌ای نوگرا و فرانوگرا و رویکرد‌‌های فراگیرتر). باغ‌‌ نظر، 6(12)، 31-44.
ویلبر، دونالد نیوتن. (1383). باغ‌‌های ایران و کوشک‌‌های آن (ترجمۀ مهین‌‌دخت صبا). تهران: بنگاه ترجمه و نشر‌‌کتاب.