چارچوب مدیریت منظر راهبردی شهرهای حرم-مقام (موردپژوهی: شهر قم)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ طراحی شهری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 مربی، عضو هیأت ‌علمی گروه شهرسازی، دانشکدۀ هنر، دانشگاه بجنورد، بجنورد، ایران.

چکیده

شکل‌گیری موانع ‌بصری در برابر مناظری که امکان رؤیت بارگاه ائمۀ معصومین(ع) را به‌عنوان مهم‌ترین نشانۀ شاخص شهر فراهم می‌آورند، نابودی «مناظر راهبردی» را دربردارد و در مشاهد مشرفه‌ای که محیط به بارگاهی مقدس هستند به‌عنوان «شهرهای حرم-‌مقام»، سبب فقدان هویت می‌گردد. این امر خود دلیلی‌بر ازبین‌‌رفتن حس‌تعلق،‌ امنیت، غنا و زیبایی‌ بصری، آرامش‌ذهنی، خاطره‌انگیزی و دیگر کیفیاتی است که از نمایش شکوهمند بنای بارگاه در لایه‌های مختلف شهر حاصل می‌شود. درحالی‌که باوجود بی‌توجهیِ ساخت‌وساز معاصر به این حریم‌های مقدس، کماکان از طریق اقداماتی ماهرانه‌ می‌توان از ارزش‌ آن‌ها به‌عنوان ثروت‌های فرهنگی-تاریخی حفاظت کرد و حتی این گنجینه‌های ملی و فراملی را بهبود بخشید. در پژوهش حاضر از روش‌تحقیق توصیفی-تحلیلی، گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای-پیمایش‌میدانی و از تکنیک‌های تعریف‌هندسی و حفاظت از مناظر برگزیده، طرح‌های مدیریت بصری، آنالیز ارتفاعی پروفیل در GIS و همچنین ارزیابی‌بصری کیفی QVA استفاده شده ‌است و با تدوین چارچوب مدیریت منظر راهبردی شهرهای حرم‌مقام، سندی ارائه شده که به‌واسطۀ آن بتوان طی فرایندی کاربردی، سازمان ‌بصری شهر را در مقیاس‌های کلان، میانی و خرد انتظام بخشید؛ به‌نحوی‌که به ارتباط بصری بین عرصه‌های عمومی شهر و عنصر شاخص بارگاه بیانجامد. پی‌جویی فرایند مذکور در شهر ‌قم که مناظر راهبردی آن در معرض تهدید قرار دارد، به‌تعیین مناظر، ارائۀ راهنمای مدیریت ‌بصری و محاسبۀ ضوابط ارتفاعی برای حوزه‌های حساس به ابنیۀ بلندمرتبه منجر شده است. این پژوهش سند مذکور را متضمن حفاظت و مدیریت مناظر راهبردی شهر دانسته و به‌منظور مدیریت و سازماندهی ‌بصری دیگر شهرهای حرم‌مقام هم‌چون مشهد، کربلا، نجف و ... پیشنهاد می‌شود سند چارچوب مدیریت بصری به‌عنوان برنامه‌ای کارآمد در دستورکار قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Strategic View Management Framework of Sacred Cities (Case Study: City of Qom)

نویسندگان [English]

  • Saeid Yadollahi 1
  • Ali Daneshvari 2
1 Master of Urban Design, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
2 Faculty Member of Urbanism Department, University of Bojnord, Bojnord, Iran.
چکیده [English]

Visual obstruction of views that make it possible to see the shrine of the Imams (PBUH), the city’s strategically important landmark, results in the destruction of “Strategic Views.” Moreover, it causes a lack of identity in “Sacred Cities,” and leads to a loss of sense of belonging, safety, delight, peace, memorability, and other qualities obtained from the glorious display of the shrine building in different layers of the city. However, precise measurements can protect and enhance the value of these national and transnational treasures as cultural-historical heritage. This research is descriptive-analytical. In data collection, the bibliographic method and survey were used. In analysis, techniques of geometric definition for protection of selected views, visual management plans, height analysis of profiles in GIS, and qualitative visual assessment were used. Accordingly, by compiling the strategic view management framework of sacred cities, a document was presented that can be used in a practical process to organize the sacred city’s visual discipline on a large, medium, and small scale. This creates a visual connection between the city’s public spaces and the shrine. Focusing on this process in the city of Qom, where strategic views are under threat, has led to the identification of views, the provision of visual management guidance, and the calculation of height criteria for sensitive areas to high-rise buildings. The application of this framework in Qom has led to the identification of 16 viewing places (3, 2, 8, and 3 panoramic, linear, inside-river, and townscape viewing places, respectively) as well as 18 viewing locations and 26 strategic assessment points. The present research considers this document to guarantee the protection and management of the city’s strategic view. Moreover, to arrange and organize the visual discipline of other sacred cities, such as Mashhad, Karbala, Najaf, etc., it is suggested that the visual management framework document be put on the agenda as an efficient plan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Strategic View
  • Legibility
  • Key Landmark
  • Height Criteria
  • Visual Discipline
آل‌هاشمی، آیدا. (1393). دالان دید، عنصر هویت‌بخش منظر. منظر، 6(28)، 68-72.
آنه، کلود. (1370). گل‌های سرخ اصفهان: ایران با اتومبیل (ترجمۀ فضل‌الله جلوه) تهران: نشر روایت.
بنه‌ولو، لئوناردو. (1358). تاریخ معماری مدرن (ترجمۀ سیروس باور). تهران: دانشگاه تهران.
بهزادفر، مصطفی. (1386). طراحی‌شهری در کرمان، خیابان‌های این‌سینا و ایران‌منش. آبادی، (56)، 76-83.
پاکزاد، جهانشاه. (1385). سیمای‌شهر؛ آن‌چه کوین‌لینچ از آن می‌فهمید. آبادی، (53)، 20-25.
چیتگرها، فائزه. (1391). چارچوب استراتژیک مدیریت منظرشهری قم (پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد طراحی‌شهری). دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهیدبهشتی، تهران.
حرّ عاملی، محمد ابن حسن. (1372). وسائل‌الشیعه. ج. 5 و 7 و 15. قم: انتشارات آل‌البیت.
ذکاوت، کامران. (1385). چارچوب استراتژیک مدیریت بصری شهر. آبادی، (53)، 26-37.
ذکاوت، کامران. (1395). ابعاد سازندۀ کیفیت‌محیط در طراحی‌شهری. تهران: آذرخش.
قزوینه، نیلا. (1393). چارچوب استراتژیک مدیریت منظرشهری سنندج باتأکید بر ارتقاء هویت‌بصری (پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد طراحی‌شهری). دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهیدبهشتی، تهران.
گلکار، کورش. (1382). از تولد تا بلوغ طراحی‌شهری. صفه، 13(1-2)، 8-23.
گلکار، کورش. (1385). مفهوم منظرشهری. آبادی، (53)، 38-48.
گلکار، کورش. (1387). محیط بصری شهر؛ سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار. علوم‌محیطی، 5(4)، 95-114.
لوتی، پی‌یر. (1372). به‌سوی اصفهان (ترجمۀ بدرالدین کتابی). تهران: مؤسسۀ جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب.
لینچ، کوین. (1387). سیمای‌شهر (ترجمۀ منوچهر مزینی). تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه‌ تهران.
محملی‌ابیانه، حمیدرضا. (1390). ارزیابی مفهوم منظر در طرح‌های شهری، مقایسه تطبیقی سیر تکوین طرح‌های جامع تهران با تجارب‌جهانی. باغ‌نظر، 8(17)، 95-104.
محمودی، سیدامیرسعید. (1385) منظرشهری، مروری بر چند نظریه. آبادی، (53)، 54-62. 
منصوری، سیدامیر. (1383). درآمدی بر شناخت معماری‌منظر. باغ‌نظر، 1(2)، 69-78.
منصوری، سیدامیر. (1389). چیستی منظرشهری، بررسی تحولات مفهومی منظرشهری. منظر، 2(9)، 30-33.
مهندسین‌مشاور امکو ایران. (1382). طرح ساختاری-راهبردی شهر قم (مرحلۀ دوم)، ج. 1. قم: سازمان مسکن و شهرسازی استان قم.
نطاق، محمدجواد و مخلص، فرنوش. (1398). مقایسۀ دو الگوی منظرمقدس در شهر اسلامی و مسیحی. منظر، 11(48)، 14-21.
رشیدیاسمی، غلامرضا. (1317). راهنمای قم. قم: دفتر آستانۀ قم.
یدالهی، سعید. (1393). چارچوب مدیریت منظرقدسی شهرهای حرم-محور (پایان‌نامۀ کارشناسی شهرسازی). گروه شهرسازی، مؤسسه آموزش عالی اشراق، بجنورد.
یدالهی، سعید؛ رستگار، مرتضی؛ یدالهی، مریم و روشنی، پریسا. (1395). بلدالامین. هشتمین اجلاس آسیایی جوامع ایمن، مشهد.
APUR (Atelier Parisien D’Urbanisme). (2009). Hauteur et grand paysage. Paris. [in French]
Délibération du Conseil de Paris. (2016). Dispositions Générales Applicables au Territoire Couvert Par Le Plan Local d’Urbanisme (PLU) de Paris. Paris: Mairie de Paris. 
Form Based Zoning Ordinance. (2004). Retrieved December 10, 2020 from: http://www. planning.org/ conferencecoverage/ 2004/ tuesday/ formbased.htm.
Greater London Authority. (2010). London View Management Framework, Supplementary Planning Guidance. London: GLA.
Greater London Authority. (2012). Revised London View Management Framework, SPG. London: GLA.
Greater London Authority. (2015). Erratum to the 2012 LVMF SPG. London: GLA.
Greater London Authority. (2019). The London Plan, The Spatial Development Strategy for Greater London. London: GLA.
Raskin, E. (1974). Architecture and People. Englewood: Aprentice.
Reading Borough Council. Station Hill South Planning and Urban Design Brief. (2010). Reading. Pba.
The City of Edinburgh Council. (2020). Edinburgh Design Guidance. Edinburgh: The City of Edinburgh Council. 
Tranick, R. (1986). Finding Lost Space –Theories of Urban Design. New York: Van Nostrand Reinhold.