ارزیابی کیفی روند توسعه بر بافت پیرامونی مکان مقدس با تأکید بر خیابان امام رضا (ع)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد معماری منظر، دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

2 پژوهشگر دکتری معماری منظر، دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

از دیرباز مکان‌های آیینی نقش اصلی در توسعه و ریخت شهر ایفا می‌کرده‌اند اما امروزه رشد سریع شهرها به ویژه شهرهای بزرگ منجر به تغییر و تحولات گستردۀ کالبدی، فعالیتی و عملکردی شده است. این تحولات باعث‌شده عرصه‌های عمومی شهری که روزگاری مقر شیرین‌ترین خاطرات مردم و عظیم‌ترین رویدادها و مهم‌ترین مکان برای رویارویی شهروندان بوده است، به گذرگاه‌هایی ناآشنا، بی‌روح و سخت بدل شوند؛ به‌گونه‌ای که قدرت کشف و درگیری انسان با فضا را از میان برده‌اند .محور آیینی امام رضا (ع) به‌عنوان آستانة ورود به مکان مقدس، یک محور فعال شهری در بافت سنتی شهر است که از دورۀ پهلوی تاکنون کیفیت دسترسی به این مرکزیت را تعریف کرده و از مهم‌ترین ارزش‌های مکان‌مندی فضا برخورداراست. اما امروزه به‌دلیل تحولات کالبدی و شکاف‌هایی که با گذشتۀ تاریخی خیابان به‌وجود‌ آمده، هویت مکانی محور را خدشه‌دار کرده است. هدف از این مقاله، ابتدا تبیین عوامل مؤثر بر عدم تداوم هویتی مکان وسپس بررسی مؤلفه‌ها و ویژگی‌هایی است که به منظور ایجاد مکان‌مندی در محور امام رضا (ع)، نیازمند بازتعریف دوباره در فضا هستند. روش پژوهش تحلیلی-توصیفی و بر مبنای اسناد، منابع کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد تداوم کالبدی در محور امام رضا (ع) ضمن حفظ جنبه‌های هویتی و جلوگیری از گسست تاریخی محور با گذشتۀ خود، قادر به حل مشکلات ارتباطی- عملکردی به بهترین نحو است. به‌طوری‌که استمرار مکان‌مندی در محور، ملزوم به وجود این ویژگی‌ها بوده و فقدان هرکدام موجب تضعیف مکان‌مندی ودر نتیجه منظر آیینی محور می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Qualitative Assessment of the Peripheral Texture Development of a Holy Site (Case study: Imam Reza Street)

نویسندگان [English]

  • Somaye Sabouri 1
  • Parichehr Saboonchi 2
1 M.A. in Landscape Architecture, School of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
2 Ph.D. Candidate in Landscape Architecture, School of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

Since old times, religious places have played a key role in the development and configuration of cities. However, the rapid development of cities, especially big cities, has led to widespread structural, operational, and functional developments. These developments have turned the public urban arenas, once the scene of the most pleasurable public memories and large-scale events and the most important places for citizens’ gatherings, into unfamiliar, spiritless, and harsh environments, which have eliminated the human power of discovery and involvement with space. Imam Reza’s religious axis [street], which acts as the entrance into the holy site, is considered an active urban axis located in the traditional texture of the city. This axis, characterized by spatial placeness values, has defined the quality of accessibility to this central site since the Pahlavi era. In the meantime, structural developments, together with the rifts in the historical past of the street, have disrupted the spatial identity of the axis. This article aims to explain the factors affecting the discontinuity of the place identity and investigate the components that need to be redefined in space to create placeness in the Imam Reza axis. The research used a descriptive-analytical method based on documents, library sources, and field observations. The findings revealed that structural continuity in the Imam Reza axis preserves identity characteristics, prevents the historical disruption of the axis with its past, and can also resolve communication-functional problems. That said, the continuity of the axis’s placeness requires these characteristics, and the loss of each undermines placeness and the religious landscape of the axis as a whole.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy place
  • Religion
  • Non-place
  • Imam Reza Street

مراجع

ابرقویی‌فرد، حمیده؛ صابونچی، پریچهر و فرزین، احمدعلی. (1397). بازخوانی نقش مناظر آیینی در هویت‌بخشی به شهرهای ایرانی. باغ نظر، 15(65)، 5-12. 
اعتضادی، لادن. (1377). نقش مسجد در ساختار شهرهای مسلمان‌نشین. صفه، 8(26)، 8-21.
علی‌الحسابی، مهران و پای‌کن، عصمت. (1392). تدوین چارچوب مفهومی تعامل شهر و آیین‌های جمعی و بررسی مصداق‌ آن در آیین‌های عاشورایی. مطالعات شهر اسلامی، (12)، 27-36.
اوژه، مارک. (1387). نامکان‌ها: درآمدی بر انسان‌شناسی مدرنیته (ترجمۀ منوچهر فرهمند). تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
بنایی منش، حسین؛ بیوکی، جلال و حاصل طلب، محسن. (1393). ارزیابی هویت نمادهای اسلامی در شهربا تأکید بر خیابان امام رضا (ع) مشهد. اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعۀ پایدار، تهران.
جوادی، شهره. (1392). بازخوانی روایت باستانی «آب و درخت» در دوران اسلامی. هنر و تمدن شرق، 1(1)، 43-50.
جوان فروزنده، علی و مطلبی، قاسم. (1390). مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل‌دهندۀ آن. هویت شهر، 5(8), 27-37.
حبیبی, رعنا سادات. (1387). تصویرهای ذهنی و مفهوم مکان. هنرهای زیبا، (35)، 39-50.
خاک‌زند، مهدی و تیموری‌گرده، سعیده. (1394). بررسی تأثیر آیین های عاشورایی بر منظر شهری و خاطرات جمعی از دیدگاه شهروندان. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (19)، 55-63.
خرم‌رویی، ریحانه؛ ماهان، امین و فرزین، احمدعلی. (1398). تبیین مفهوم منظر آیینی و جلوه‌های تبلور آن. هویت شهر،13(38)، 51-62.
دانشپور، سید عبدالهادی؛ سپهری مقدم، منصور و چرخچیان، مریم. (1388). تبیین مدل دلبستگی به مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، (38)، 37-48.
سرخیلی، الناز؛ پورجعفر، محمدرضا و رفیعیان, مجتبی. (1393). سنجش اثرات همگرایی نیروهای مذهب و اقتصاد در شکل و فرم منطقۀ ثامن شهر مشهد در دورۀ معاصر. مطالعات شهری، 3(12)، 87-101.
سرمست، بهرام و متوسلی، محمدمهدی. (1389). بررسی و تحلیل نقش مقیاس شهر در میزان حس تعلق به مکان (مطالعه موردی: شهر تهران). مدیریت شهری، 8(26)، 133-146.
شولتز، کریستین نوربرگ. (1382). معماری: معنا و مکان (ترجمۀ ویدا نوروز برازجانی). تهران: نشر جان جهان.
شولتز، کریستین نوربرگ. (1381). معماری: حضور، زبان و مکان (ترجمۀ علیرضا احمدیان). تهران: مؤسسۀ نشر معمار.
صالحی، اسماعیل. (1387). ویژگی‌های محیطی فضاهای شهری امن. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی معماری و شهرسازی.
عالم، سارا؛ وزیری، وحید و رضایی شریف، علی. (1392). بررسی جایگاه دلبستگی به مکان‌های آیینی. دومین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز.
عرفانیان، منا و اصغرزاده، آزاده. (1392). بازشناسی جایگاه بازار سرشور در ساختار کنونی شهر مشهد. هفت شهر، 43(4)، 17-29.
فرزین، احمدعلی. (1389). منظر زیارتی تهران. منظر، 2(11)، 26-27.
لینچ، کوین. (1372). سیمای شهر (ترجمۀ منوچهر مزینی). تهران: دانشگاه تهران.
مبینی دهکردی، علی. (1390). معرفی طرح‌ها و مدل‌ها در روش تحقیق آمیخته. راهبرد، 20(60)، 217-234.
مدنی‌پور، علی.(1379). طراحی فضای شهری (ترجمۀ فرهادمرتضایی). تهران: شرکت پردازش و برنامه.
مسعودی‌نژاد، رضا. (1388). پویایی آیین عاشورا در شهرهای ایران در طی دگرگونی مدرن. پل فیروزه، (18)، 83-92.
نطاق، محمدجواد و مخلص، فرنوش. (1389). مقایسۀ دو الگوی منظر مقدس در شهر اسلامی و مسیحی، نمونه مـوردی: حرم امام رضا (ع) درمشهد وکلیسای دومو در میلان. منظر، 11(48)، 14-21. 
نقی‌زاده، محمد. (1389). تحلیل و طراحی فضای شهری. تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
یگانه، منصور؛ بمانیان، محمدرضا؛ عینی‌فر، علیرضا و انصاری، مجتبی. (1393). بررسی رابطۀ مکان‌مندی فضاهای عمومی شهری با ادراک پیوستگی ساختمان و شهر. مدیریت شهری، 13(35)، 181-199.
Creswell, J. & Clark, V.L.P. (2011). Designing and conducting mixed methods research. Thousand Oaks, CA: SAGE.
Harrison, S. & Dourish, P. (1996). Re-place-ing space: the roles of place and space in collaborative systems. In Proceedings of the 1996 ACM Conference on Computer Supported Cooperative Work. New York: Association for Computing Machinery.
Hussein, M. (2013). From Courtyard to Monument: Effect of changing social values on special Configuration of ‘’the cities of the Holy Shrines’’ in Iraq. In Y.O. Kim, H.T. Park & K.W. Seo (Eds.), Ninth International Space Syntaz Symposium, Seoul, Sejong University.
Logan, J. & Molotch, H (1987). Urban Fortunes: The Political Economy of Place. Berkeley: University of California Press.
Parkin, D. (1992). Ritual as Spatial Direction and Bodily Division. In Decoppet (Ed), Undertanding Ritual. New Fatter Lane. London: Rutledge.
Relph, E. (1976). Place and placelessness. London: Pion.
Sime, J. (1986). Creating places or designing spaces ? Journal of Environmental Psychology, 6(1),49-63.
منظر
دوره 14، شماره 61
دی 1401
صفحه 48-59

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار