همنشینی آب، گیاه و نظرگاه، به دنبال کهن‌الگوی باغ ایرانی

نوع مقاله : مقالۀ ترویجی

نویسندگان

1 دکتری معماری / استادیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران

2 کارشناس ارشد معماری / مربی دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران

چکیده

علی‌رغم مطالعات بسیار در مورد باغ ایرانی و وجوه مختلف آن خصوصاً در دهه‌های اخیر، ابعاد ناشناخته و مورد اختلاف در باب دلایل شکل‌گیری و هندسه باغ بسیار زیاد است. در این بین الگوی چهارباغ، که باغ را حاصل دو محور متعامد با وجود کوشکی در محل تقاطع می‌داند، با استناد به برخی شواهد چون نقوش برجسته چلیپایی و توصیف از بهشتی که آدم ابوالبشر از آن رانده شده‌است، به عنوان کهن الگوی باغ ایرانی معرفی شده‌است. در سال‌های اخیر این تفکر توسط برخی از محققین مورد نقد قرار گرفته‌است. در واقع، وجود الگوهای مختلف برای یک پدیده مانند باغ ایرانی نشان از ناتوانی پاسخگویی یک الگوی شکلی ثابت برای آن پدیده است، لذا شایسته است تلاش‌ها در جهت کشف الگوی پنهانی باشد که بتواند انواع گونه‌های شکلی را تولید نماید. مقاله با سوال از چگونگی شکل‌گیری رابطه انسان، آب و درخت در باغ ایرانی به دنبال یافتن کهن الگویی برای باغ ایرانی است که توجیه‌کننده انواع فرم‌های توسعه‌یافته باغ ایرانی نیز باشد. هدف غایی این نوشتار به دنبال معرفی الگوی پنهان باغ ایرانی از ورای بررسی رابطه انسان، آب و درخت در نمونه‌ها و فرم‌های متنوع باغ ایرانی است. نتایج تفحص در عناصر باغ ایرانی، نحوه استفاده از فضاهای آن و زیبایی‌شناسی خاص ایرانی، حاکی از وجود و تکرار الگوی سه‌گانه آب، گیاه و نظرگاه در باغ ایرانی است که تلاش در همه گونه‌های کالبدی بهره‌مندی از منظر آب و گیاه، به عنوان مهمترین عناصر طبیعی، از روی مکانی به عنوان نظرگاه است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Complex of Water, plant and Nazargâh Looking for an Archetype of Persian Garden

نویسندگان [English]

  • Vahid Heydarnattaj 1
  • Eshagh Rezazadeh 2
1 Assistant Professor / Faculty of Art and Architecture, University of Mazandarn
2 Lecturer / Faculty of Art and Architecture, University of Mazandarn
چکیده [English]

Despite the comprehensive study especially during recent years in regard with phenomenon of Persian garden, the unknown dimensions and discrepant issues are so much; regarding formation and geometry of Persian garden. In between, the Châhârbâgh’s pattern which knows it;” garden is consequences of two orthogonal axes with existence a palace in confluence location of axes”, introduced as archetype of Persian garden by citing some of evidence; like designs of cruciform inscription and descriptions of paradise where Adam driven from there; This idea had criticized by some researchers in recent years. Current article criticizes common archetype of Châhârbâgh as viewer is on the vision point where perception by user is impossible and more importantly; it’s not able to justify all Persian garden forms. By question about how formation the human, water and trees relations in Persian garden and also be able to justify various of developed forms in Persian garden; hence this article is going to introduces the existence hidden pattern in Persian garden that be able to justify all developed forms of Persian garden.
Researching about Persian garden elements and how space usage and Iranian’s specific aesthetic are indications concerning existence of triplet pattern water, plants and Nazargâh (Belvedere) in Persian garden; that effort in all of physical species was toward utilizing water and plant perspectives from the location like Nazargâh as most important of natural elements.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian gardens
  • archetype
  • Châhârbâgh
  • Water
  • Plant
  • Nazargâh (Belvedere)
استروناخ، دیوید. (1370). شکل‌گیری باغ‌های سلطنتی پاسارگاد و تأثیر آن در باغسازی ایرانی. مجله اثر، (22 و 23): 54-75.
ایلکا، شاهین و ایلکا شهاب. (1390). تجسم اندیشه آیینی در معماری و منظرپردازی ایران. تهران: طحان.
انصاری، مجتبی. (1378). ارزش‌های باغ ایرانی (صفوی-اصفهان). رساله دکتری. دانشکده هنرهای زیبا. دانشگاه تهران.
بهشتی، سید محمد. (1387). جهان باغ ایرانی. فصلنامه گلستان هنر، (12): 5-7.
تیموری گرده، سعیده و حیدرنتاج، وحید. (1393). نظرگاه عنصر اصلی تصویرشده از باغ در نگاره‌های نمایش‌دهنده باغ ایرانی. فصلنامه باغ نظر، 11 (30): 26-15.
جوادی، شهره. (1392). بازخوانی روایت باستانی «آب و درخت» در دوران اسلامی. فصلنامه هنر و تمدن شرق، 1 (1): 43-50.
حیدرنتاج، وحید. (1389-الف). هنجار شکل یابی باغ ایرانی: با تأکید بر نمونه‌های عصر صفوی کرانه جنوبی دریای خزر، نمونه‌های موردی: باغ‌های بهشهر. رساله دکتری. دانشکده هنرهای زیبا. دانشگاه تهران.
حیدرنتاج، وحید. (1389-ب). باغ ایرانی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
حیدرنتاج، وحید و منصوری، سید امیر. (1388). نقدی بر فرضیه الگوی چهارباغ در شکل‌گیری باغ ایرانی. فصلنامه باغ نظر، 6 (12): 17-30.
دانشدوست، یعقوب. (1369-الف). باغ ایرانی. فصلنامه اثر، 18 و 19: 224-214.
دانشدوست، یعقوب. (1369-ب). طبس شهری که بود (باغ‌های طبس). تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
شاهچراغی، آزاده. (1389). پارادایم‌های پردیس (درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی). تهران: جهاد دانشگاهی.
شیردست، آرزو و فراهانی فرد، عطیه. (1393). مقایسه نمایش و حضور آب در باغ‌های ایران و هند. فصلنامه هنر و تمدن شرق، 2 (3): 47-40.
گودرزیان، شروین. (1393). مقایسه مفهوم نظرگاه در باغ‌های ایران و هند. فصلنامه هنر و تمدن شرق، 2 (3): 32-39.
مسعودی، عباس. (1388). بازشناسی باغ ایرانی» باغ شازد ماهان. چاپ نخست. تهران: نشر فضا.
منصوری، سید امیر. (1384-الف). بررسی نقش صفه در معماری ایران. طرح پژوهشی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
منصوری، سید امیر. (1384-ب). درآمدی بر زیبایی‌شناسی باغ ایرانی. فصلنامه باغ نظر، 2 (3): 63-58.
منصوری، سید امیر و حیدرنتاج، وحید. (1390). بررسی منشأ پیدایش نظریه چهارباغ به عنوان الگوی هنر باغسازی ایرانی. فصلنامه منظر، 3 (16): 23-16.
میرفندرسکی، محمد امید. (1383). باغ ایرانی چیست؟ باغ ایرانی کجاست؟ ماهنامه موزه‌ها، (41): 19.
هروی، قاسم بن یوسف. (1356). ارشادالزراعه. به اهتمام محمد مشیری. تهران: امیرکبیر.