انعطاف پذیری، ویژگی بارز باغ ایرانی برای بهره گیری از آن در دورۀ معاصر

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

استادیار، عضو هیئت علمی دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

چکیده

باغ ایرانی به‌عنوان یکی از سبک‌های باغ‌سازی در جهان مطرح است و ویژگی‌های خاص این سبک آن را از دیگر همتایان خود متمایز کرده است. بسیاری از صاحب‌نظران بر این عقیده ‌هستند که خود باغ ایرانی نیز در طی دوران‌های مختلف، تغییراتی را پشت سر گذاشته و روندی رو به تکامل داشته است. در عصر حاضر، مطلوبیت فضایی موجود در باغ ایرانی در بوستان‌های شهری دیده نمی‌شود. دلایل متعددی مانند الگوبرداری و غرب‌زدگی در اواخر دورۀ قاجار و استفاده از طراحان غربی در دورۀ پهلوی سبب خلق بوستان‌های شهری شده‌اند که نه‌تنها شکل ظاهری آنها ارتباطی با گذشتۀ این مرزوبوم ندارد، بلکه اصول اولیۀ ارتباط بین انسان و طبیعت در فرهنگ ایرانی نیز در آنها نادیده گرفته شده است. بسیاری از ارزش‌های باغ ایرانی در دوران‌های مختلف تکامل آن ثابت مانده‌اند که خود نشان از ارزش ذهنی و معنوی آنها نزد ایرانیان دارد. در این مقاله با بررسی اجمالی برخی باغ‌های تاریخی ایران و بوستان‌های معاصر شهر تهران نشان داده شده است که ترس استفاده از شاخصه و عناصر باغ ایرانی به‌واسطۀ هندسۀ قوی آن، سبب بی‌هویتی بوستان‌های شهری شده است. در این پژوهش با بررسی اسناد کتابخانه‌ای و مطالعۀ میدانی نمونه‌ها، سعی شده تا انعطاف‎پذیری باغ ایرانی در دوره‌های مختلف بررسی و به‌دنبال آن تبلور کالبدی آنها نیز به‌عنوان شاخص‌ تعیین شوند. در ادامه با مقایسۀ حضور شاخص‌ها در باغ‌های ایرانی و بوستان‌های شهر تهران تداوم آنها مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج این پژوهش حاکی از این است که باغ‌های ایرانی بر خلاف تصور غالب به داشتن هندسۀ خشک و مستطیل‌شکل در کل و جزء در طول تاریخ انعطاف‎پذیری بالایی را از خود نشان داده و به فراخور کاربرد یا زمانه تغییر کرده‌اند. نادیده‌گرفتن این ویژگی یا عدم به‌روزرسانی مفاهیم باغ ایرانی سبب عدم استفاده از این سبک در طراحی بوستان‌های شهری شده که تأثیر بسزایی در ارتباط شهروندان با فضاهای سبز شهری به‌عنوان طبیعت مورد احترام داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Flexibility, A Prominent Feature of the Persian Garden to Use it in the Contemporary Period

نویسنده [English]

  • Mehdi Fatemi
Assistant Professor, Faculty Member of Faculty of Architecture and Urban Planning, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

Persian garden is a well-known gardening style in the world. This style is distinguished from its other counterparts due to its special features. Many experts believe the Persian garden has undergone changes during different periods of evolution. Presently, the spatial desirability of the Persian garden is not seen in urban parks. Numerous reasons such as westernization and imitation in the late Qajar period and the use of Western designers in the Pahlavi period have created urban parks that not only their appearance has nothing to do with this land’s past but also the basic principles of communication between man and nature in Iranian culture are ignored in them. Many of the Persian garden’s perks have remained constant in different periods of its development, which shows its mental and spiritual value among Iranians. In this article, with an overview of some historical gardens of Iran and contemporary parks in Tehran, it has been shown that the fear of using the features and elements of Persian gardens due to their strong geometry, has caused the obscurity of urban parks. The results of this study indicate that Persian gardens, contrary to the prevailing perception of having dry and rectangular geometry in whole and in part, have shown a high degree of flexibility throughout history and have changed according to function or time. Ignoring this feature or not updating the concepts of the Persian garden has led to less use of this style in the design of urban parks, which has had a significant impact on citizens' relationship with urban green spaces as a part of nature they respect.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian garden
  • Flexibility
  • Traditional Patterns
  • Contemporary Needs
اردلان، نادر و بختیار، لاله. (1380). حس وحدت؛ سنتی عرفانی در معماری ایرانی (ترجمۀ حمید شاهرخ). اصفهان: نشر خاک.
استروناخ، دیوید. (1379). پاسارگاد (ترجمۀ حمید خطیب شهیدی). تهران: سازمان میراث فرهنگی.
انصاری، مجتبی. (1378). ارزش‌های باغ ایرانی (صفوی‌-‌اصفهان)‌ (‌رسالۀ دکتری منتشرنشدۀ معماری). دانشکدۀ هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
براتی، ناصر. (1390). باغ یا پارک؟ تقابل مفاهیم در دو زبان مختلف. منظر، 3(16)، 12-15.
پورجعفر، محمدرضا؛ رستمی، ثریا؛ پورجعفر، علی و رستمی، محسن. (1392). تجلی مفاهیم قرآنی در باغ ایرانی با تأکید بر سورۀ انسان (نمونه موردی باغ دولت آباد یزد). پژوهش‌های میان‌رشته ای قرآن کریم، 4(1)، 7-22.
پیرنیا، محمدکریم. (1373). باغ‌های ایرانی. آبادی، (15).
تریوه، سارا. (1389). بررسی تاریخی و کالبدی باغ فین. نشریۀ اینترنتی معماری‌منظر، تاریخ مراجعه: 20/08/1400، قابل دسترس در: https://www.manzaronline.com/page/14?optio__
جواهریان، فریار. (1383). باغ‌های ایرانی؛ حکمت کهن منظر جدید. تهران: انتشارات موزه هنرهای معاصر تهران و مؤسسۀ توسعۀ هنرهای تجسمی.
حمزه‎نژاد، مهدی؛ سعادت‌جو، پریا و انصاری، مجتبی. (1393). بررسی تطبیقی باغسازی ایران در دوران ساسانی و اسلامی. معماری ایرانی، 3(5)، 57-79.
حیدرنتاج، وحید و منصوری، سیدامیر. (1388). نقدی بر فرضیۀ الگوی چهارباغ در شکل‌گیری باغ ایرانی. باغ نظر، 6(12)، 17-30.
حیدرنتاج، وحید. (1389). باغ ایرانی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
حیدرنتاج، وحید. (1392). طراحی باغ مستوفی به سبک ایرانی؛ باغ نو. منظر، 5(22)، 10-13.
خوانساری، مهدی؛ یاوری، مینوش و مقتدر، محمدرضا. (1383). باغ ایرانی بازتابی از بهشت. تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
رضاییان، فرزین و کابلی، یدالله. (1391). هفت رخ فرخ ایران. تهران: طلوع اطلاعات تصویری.
زمانی، احسان. (1388). بازشناسی و تحلیل جایگاه عناصر موجود در باغ ایرانی با تاکید بر اصول دینی‌-‌آیینی. باغ نظر، 6(11)، 25-38.
سعیدنیا، احمد. (1388). تهران پایتخت؛ طهران قدیم. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
سلطانی، مهرداد. (1386). شکل‌گیری بوستان‌های شهری در دورۀ معاصر؛ گذر از مفهوم باغ به پارک (با محوریت تجارب تهران). باغ نظر، 8(8)، 8-58.
شاهچراغی، آزاده. (1387). پارادایم‌های پردیس؛ درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی. تهران: جهاد دانشگاهی واحد تهران.
شاهچراغی، آزاده. (1388). تحلیل فرآیند ادارک محیط باغ ایرانی براساس نظریۀ روانشناسی بوم شناختی. هویت شهر، 3(5)، 71-84.
عالمی، مهوش. (1385). باغ‌های دورۀ صفویه؛ گونه‌ها و الگوها. گلستان هنر، (5)، 72-91.
عالمی، مهوش. (1387). باغ‌ها و حیاط‌های ایرانی؛ رویکردی به طراحی معماری معاصر. گلستان هنر، (11).
علائی، علی. (1388). تنوع در طرح معماری باغ‌های تاریخی شیراز‌-‌باغ ارم و باغ‌تخت و باغ جهان‌نما و باغ دلگشا. صفه، 19(1-2)، 5-20.
فقیه، نسرین. (1383). چهارباغ؛ مثال ازلی باغ‌های تمدن اسلامی. باغ ایرانی؛ حکمت کهن، منظر جدید.
فلامکی، محمد منصور. (1389). باغ ایرانی (عکس رخ باغ) در گستره‌های معماری. تهران: نشر فضا.
لبیب‌زاده، راضی؛ حمزه‌نژاد، مهدی و خان محمدی، محمدعلی. (1390). بررسی تطبیقی تأثیر ایده‌های معنوی در شکل باغ؛ مطالعه موردی باغ پاسارگاد از دوره هخامنشی و باغ فین از دوره اسلامی. باغ نظر، 8(19) 3-16.
متدین، حشمت‌الله. (1389). علل پیدایش باغ‌های تاریخی ایران. باغ نظر، 7(15)، 51-62.
متدین، حشمت‌الله. (1396). تاریخ باغسازی جهان. تهران: انتشارات پژوهشکده نظر.
مجلسی کوپایی، ابوذر؛ انصاری، مجتبی؛ بمانیان، محمدرضا و فخار تهرانی، فرهاد. (1392). ویژگی‌های نخستین «پارک» تهران: پارک امین‌الدوله. باغ نظر، 10(25)، 3-16.
مدقالچی، لیلا؛ انصاری، مجتبی و بمانیان، محمدرضا. (1393). روح مکان در باغ ایرانی. باغ نظر، 11(28)، 25-38.
مسعودی، عباس. (1382). بررسی دیوار به‌عنوان یکی از اجزاء تشکیل دهنده باغ ایرانی. معماری و فرهنگ، 5(14).
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. (1353). تفسیر نمونه. (ج. 15). قم: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
منصوری، سیدامیر. (1384). درآمدی بر زیباشناسی باغ ایرانی. باغ نظر، 2(3)، 58-63.
میرسلیم، مصطفی. (1375). دانشنامۀ جهان اسلام. تهران: بنیاد دائره المعارف اسلامی.
نعیما، علیرضا. (1385). باغ‌های ایران. تهران: نشر پیام.
نقی‌زاده، محمد. (1392). جلوه‌های زیبایی در باغ ایرانی. منظر، 5(22)، 6-9.
نورانی، مرضیه. (1387). محرمیت در باغ ایرانی. نشریۀ اینترنتی معماری‌منظر، 2(37). قابل دسترس در: https://www.manzaronline.com/
ویلبر، دونالد. (1348). باغ‌های ایران و کوشک‌های آن (ترجمۀ مهین دخت صبا).تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
هردوگ، کلاوس. (1376). ساختار شکل در معماری اسلامی ایران و ترکستان (ترجمۀ محمد تقی‌زاده مطلق). تهران: انتشارات بوم.
همایونی، رویا و ولی بیگ، نیما. (1400). بازخوانی کالبد باغ هزارجریب بر پایۀ مطالعات مقایسه‌ای اسناد توصیفی- تصویری و میدانی. منظر، 13(57)، 6-21.
Alexander Clouston, W. (2007). Flowers from a Persian Garden and Other Papers, BiblioBazaar. Charleston: LLC.
Pechere, R. (1982). Etude de jardins historiques en iran. Paris: Unesco.
Pope, A.U. (1997). A survey of Persian Art, from Prehistor Times to Present. Tehran: Sireush Press.