قهوه خانه، جاذبۀ تاریخی د ر منظر گر دشگری شهری ایران

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری مدیریت گردشگری، جهاد دانشگاهی، تهران، ایران.

2 پژوهشگر دکتری مدیریت گردشگری، مدرس دانشگاه علم و هنر، دانشکدۀ علوم انسانی، گروه مدیریت، یزد، ایران.

3 استادیار گروه مدیریت گردشگری، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه علم و هنر، یزد، ایران.

چکیده

گردشگری شهری، گونه‌ای از صنعت گردشگری است که با اقبال زیادی روبرو شده است. این گردشگری نه‌تنها از لحاظ اقتصادی بلکه به دلیل معرفی و شناساندن تاریخ و فرهنگ شهرهای مختلف، مورد توجه قرار گرفته است. رویکرد منظرین به عناصر شهری و توجه به ابعاد مختلف، زمانی-مکانی، تمدنی-تاریخی و عینی-ذهنی به صورت همزمان در شهر، می‌تواند جاذبه‌های بسیاری را در گردشگری شهری بازتعریف کند. با وجود نوین‌بودن دانش منظر، رویکرد منظرین از جمله راهبردهایی است که امروزه در بسیاری از مسائل مربوط به شهر مورد استفاده قرار می‌‌گیرد، زیرا از یک سو این رویکرد با توجه به ماهیت منظر دارای ویژگی‌های خاص و منحصر به فرد است و از سوی دیگر، نگاهی متفاوتی به شهر و عناصر موجود در آن ایجاد می‌کند. فضاهای عمومی بخشی از فضاهای شهری هستند که در شهرهای ایرانی کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. فضاهایی مانند حمام، بازار، مسجد، زورخانه، قهوه‌خانه و ... از جملۀ این فضاها محسوب می‌شوند. قهوه‌خانه نهادی اجتماعی بوده که از زمان صفویان در ایران پا گرفته و به مرور زمان نقش‌هایی را در اجتماع ایفا کرده و به یکی از عناصر متمایز در شهر ایرانی در چندصد سال اخیر تبدیل شده است. قهوه‌خانه براساس نیاز مردم به وجود آمده است و علاوه بر محلی برای صرف غذا و نوشیدنی و مکانی برای گذراندن وقت، به محلی تبدیل شده که در حوزه‌های دیگر مانند فرهنگ و ادب و هنر نیز در شهر ایرانی کارکردهای مؤثری داشت. در این تحقیق که به روش تحلیلی توصیفی و با بررسی و مطالعات اسنادی انجام شده، کارکردهای مختلف قهوه‌خانه با رویکردی منظرین دسته‌بندی شده است. با توجه به معنا و هویت بازتعریف‌شده برای قهوه‌خانه به نظر می‌رسد می‌توان این مکان را به مثابۀ منظر گردشگری در نظر گرفت که می‌تواند به جاذبه‌ای بی‌بدیل در گردشگری شهری ایرانی مبدل شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Coffee House, A Historical Attraction in the Landscape of Urban Tourism in Iran

نویسندگان [English]

  • Mehdi Basouli 1
  • Saeedeh Derakhsh 2
  • Mir Mohamad Asadi 3
1 Ph.D. in Tourism Management, ACECR, Tehran, Iran.
2 Ph.D. Candidate in Tourism Management, Lecturer at SAU University, Faculty of Humanities, Department of Management, Yazd, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Management, Faculty of Humanities, University of Science and Art, Yazd. Iran.
چکیده [English]

 Urban tourism is a type of tourism industry that has widely become successful. This type of tourism has not received much attention not only for the development of the economy but also as a carrier of the history and culture of different cities. The landscape approach to urban elements with attention to different dimensions, temporal-spatial, civilizational-historical and objective-mental dimensions, simultaneously in the city, can redefine various attractions in urban tourism. Regardless of the modernity of landscape knowledge, the landscape approach is one of the strategies that are used currently in several issues related to the city, since this approach has special and unique features due to the nature of the landscape. On the other hand, it creates a different perspective of the city and its elements. Public spaces are part of urban spaces that have received less attention in Iranian cities. Spaces such as baths, bazaars, mosques, zourkhanehs, coffee houses, etc. are among these spaces. The coffee house is an institution with a social function that has been established in Iran since the Safavid era and over time has played several roles in society. It has become one of the distinctive elements in the Iranian city over the last few hundred years. The coffee houses were established based on the needs of the people. In addition to a place to eat and drink and a place to spend time, it has become a place that had effective functions in other areas such as culture, literature, and art in the Iranian city. A descriptive analytics method and documentary studies were used to categorize the different functions of the coffee houses using the landscape approach. In light of the redefined connotation and identity of the coffee house, it seems this place can be considered as a tourist landscape with an irreplaceable attraction in Iranian urban tourism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Coffee house
  • landscape
  • urban tourism
  • function
  • Iran
  • اطهری، سیدحسین و زمانی، سمیه. (1394). بررسی مقایسه‌ای سرآغازهای حوزۀ عمومی در ایران و غرب: قهوه‌خانه و اهمیت تاریخی آن. جامعه‌شناسی تاریخی، 7(1)، 179-204.
  • اوداﻧﻞ، ﺗﺮﻧﺲ. (1386). ﺑﺎغ ساﻻر ﺟﻨﮓ: ﺧﺎﻃﺮات اﻳﺮان (ترجمۀ کمال فهیم) تهران: روزبهان.
  • اولئاریوس، آدام. (1363). سفرنامه (ترجمۀ احمد بهپور) تهران: ابتکار.
  • براون، ادوارد. (1371). یک سال در میان ایرانیان (ترجمۀ ذبیح‌الله منصوری). تهران: صفار.
  • برد، اف. ال. و وستون، هارولداف. (1376). گشت و گذاری در ایران بعد از انقلاب مشروطیت (ترجمۀ علی‌اصغر مظهری کرمانی). تهران: جانان.
  • بلوکباشی، علی. (1375). قهوه‌خانه‌های ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  • بلوکی‌فر، عباس. (1362). ﮔﻔﺖ ﻭ ﺷﻨﻮﺩﯼ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﺎﺩ ﻋﺒﺎﺱ ﺑﻠﻮﮐﯽ‌ﻓﺮ ﻧﻘﺎﺵ ﺷﯿﻮۀ ﺳﻨﺘﯽ ﻗﻬﻮﻩ‌ﺧﺎﻧﻪ: ﻧﻘﺎﺷﯽ ﺍﺯ ﻧﻮﻉ ﻣﺮﺩﻣﯽ. هنر، (4)، 198-205.
  • پاکباز، رویین. (1390). دایره‌المعارف هنر. تهران: فرهنگ معاصر.
  • جملی کارری، جیووانی فرانچسکو. (1383). سفرنامۀ کارری (ترجمۀ عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ). تهران: علمی فرهنگی.
  • حسینی، آرزو. (1392). شربت و شربت‌خانه در گذر زمان. باغ نظر، 10(25)، 49-58.
  • خبری، محمدعلی و انصاری، مجتبی. (1384). ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﻗﻬﻮﻩ‌ﺧﺎﻧﻪ ﺩﺭ ﻫﻨﺮ ﺍﯾﺮﺍﻥ. مطالعات هنرهای اسلامی، (2)، 91-104.
  • خلعت‌بری لیماکی، مصطفی. (1386). چای قندپهلو (جستاری بر قهوه‌خانه در ایران). نجوای فرهنگ، (3)، 41-44.
  • دادور، المیرا. (1396). آبخوست قهوه‌خانه: فضایی مردانه از کلام در سفرها. ادبیات تطبیقی (ویژهنامۀ فرهنگستان)، (15)، 7-15.
  • دلاواله، پیترو. (1384). سفرنامه (ترجمۀ شجاع‌الدین شفا). تهران: علمی فرهنگی.
  • راوندی، مرتضی. (1354). تاریخ اجتماعی ایران. (ج. 7). تهران: امیرکبیر.
  • رحمانی، نجیبه و شعبانی خطیب، صفرعلی. (1395). ﺑﺮﺭﺳﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﺧﯿﺎﻝ ﻭ ﺍﺳﻄﻮﺭﻩ ﺩﺭ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻗﻬﻮﻩﺧﺎﻧﻪﺍﯼ (ﺭﻭﺵ ﮊﯾﻠﺒﺮ ﺩﻭﺭﺍﻥ). باغ نظر، 13(42)، 19-32.
  • ستاری، محمدحسین. (1394). گردشگری شهری. در سومین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پایدار، دانشکدۀ شهید مفتح همدان، همدان.
  • شاردن، ژان. (1374). سفرنامۀ شاردن (ترجمۀ اقبال یغمایی). تهران: توس.
  • شعبانی، علی. (1378). ﻗﻬﻮﻩ‌ﺧﺎﻧﻪ‌ﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﺣﺰﺏ!. یاد، (53-56)، 345-348.
  • شهری، جعفر. (1368). تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم. (ج. 2) تهران: مؤسسه فرهنگی خدماتی رسا.
  • شیخی فینی، سهیلا و غمام نو، المیرا. (1394). بررسی نقش کاربردی کافه‌ها در فضای عمومی شهر؛ شناسایی ویژگی‌ها و پتانسیل‌ها. در اولین کنفرانس سالانۀ پژوهش‌های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری. مؤسسۀ معماری و شهرسازی سفیران راه مهرازی، یزد.
  • فقیهی محمدی، علی. (1384). درآمدی بر رویکرد اجتماعی قهوه‌خانه‌ها. پیام بهارستان، (47)، 12-13.
  • فلاح، مرتضی و خواجویی، منیژه. (1396). تأثیر قهوه‌خانه‌ها بر ادبیات فارسی تا آغاز انقلاب مشروطه. در دوازدهمین گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی. کرمانشاه، دانشگاه رازی.
  • فلور، ویلم؛ چلکووسکی، پیتر و اختیار، مریم. (1381). نقاشی و نقاشان دورۀ قاجاریه (ترجمۀ یعقوب آژند). تهران: ایل شاهسون بغدادی.
  • قاسمی، حامد. (1384). قهوه‌خانه‌ها و نقالی و نقاشی. پیام بهارستان، (47)، 14-19.
  • کامرانی‌فر، احمد و معمار، نرجس. (1390). ﻧﻘﺶ ﻭ ﻋﻤﻠﮑﺮﺩ ﻗﻬﻮﻩ‌ﺧﺎﻧﻪ‌ﻫﺎﯼ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺩﻭﺭۀ ﻗﺎﺟﺎﺭ. تاریخ اسلام و ایران، (11)، 99-118.
  • گرگانی، اشرف. (1339). تاریخ قهوه‌خانه در ایران. ایران آباد، (2)، 69-75.
  • گل ‌محمدی، حسن. (1368). تحقیق دربارۀ زندگانی، احوال، اعمال، افکار، آثار و دیوان کامل اشعار شاطر عباس. تهران: نشر اطلس.
  • ﮔﻮﺑﻴﻨﻮ، ژو آرﺗﻮر زف. (1383). ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ (ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی). تهران: قطره.
  • گیدنز، آنتونی. (1374). جامعه‌شناسی (ترجمۀ منوچهر صبوری). تهران: نی.
  • ماهان، امین و منصوری، سیدامیر. (1396). مفهوم منظر با تأکید بر نظر صاحب‌نظران رشته‌های مختلف. باغ نظر، 14(47)، 17-28.
  • محمودی، سکینه خاتون و قاسمی، مرضیه. (1391). تعاﻣﻞ ﻧﻘﻞ ﻭ ﻧﻘﺶ ﺩﺭ ﻗﻬﻮﻩ‌ﺧﺎﻧﻪ‌ﻫﺎﯼ ﺍﯾﺮﺍﻧﯽ. مطالعات هنرهای تجسمی، (34)، 1-21.
  • منصوری، سیدامیر. (1383). درآمدی بر شناخت معماری منظر. باغ نظر، 1(2)، 69-78.
  • منصوری، سید امیر و شفیعا، سعید. (1398). آشنایی با منظر (گردشگری منظر). تهران: مهکامه.
  • ملکیان، اکبر. (1353). قهوه‌خانه در ایران. فرهنگ و زندگی، (17)، 78-95.
  • نجمی، ناصر. (1363). ایران قدیم تهران قدیم. تهران: جانزاده.
  • نوری کرمانی، علی؛ ذوقی، ایوب؛ حصار ارسطو، یاری و علایی، مسعود. (1388). گردشگری شهری و پیوند عملکردی آن با اکوتوریسم، مطالعۀ موردی: استان کردستان. فضای جغرافیایی، 9(26)، 137-156.
  • یوسف جمالی، محمدکریم و اسحق نیموری، محمدرضا. (1390). ﻗﻬﻮه‌ﺧﺎﻧﻪ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﺎمعۀ ﺻﻔﻮی و ﺗﻔﺮﻳﺤﺎت راﻳﺞ در ﻗﻬﻮه‌ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ. مسکویه، (17)، 123-140.