در جست‌وجوی ورودی شیراز، بررسی تغییرات منظر ورودی شهر شیراز -دروازه قرآن- از پیش از قاجار تا امروز

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد معماری منظر، گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

2 دانشیار گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

3 استادیار، گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

چکیده

 امروز ورودی شیراز از سمت اصفهان را «تنگ الله‌اکبر» و «دروازه قرآن» مشخص می‌کنند. در طول زمان و دوره‌های مختلف مؤلفه‌های متعددی این ورودی طبیعی را تعریف کرده، به آن افزوده یا کاسته و هویت ورودی بودن این محدوده برای شیراز را متحول کرده است. این نوشتار به دنبال پاسخ به این سؤال است که کدام مؤلفه در تعریف ورودی شیراز به‌صورت تاریخی مانایی داشته و مؤلفۀ ماهوی شکل‌دهنده به منظر ورودی شهر شیراز است؟ به‌منظور پاسخ به این سؤال، نوشتار با شیوۀ تفسیری-تاریخی، مؤلفه‌های مختلف شکل‌دهنده به منظر ورودی شیراز در بیش از یک قرن اخیر را با توجه به بستر تغییرات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی هر دوره تحلیل می‌کند. نوشتار به‌صورت مشخص تغییرات منظرین رخ‌داده در این محدوده را در پنج دورۀ زمانی آل‌بویه تا قاجار، قاجار، پهلوی‌اول، پهلوی‌دوم و جمهوری‌اسلامی مورد بررسی قرار می‌دهد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد دروازه قرآن در کنار دو مؤلفۀ دره و کوه‌های اطراف ورودی به لحاظ عینی و ذهنی در دوره‌های تاریخی مختلف در شکل‌دادن به منظر و هویت ورودی شیراز نقش مهمی داشته‌اند. این مانا بودن به‌صورت پویا و همگام با تغییرات و نیازهای زمانه دستخوش تغییرات شده اما هیچ‌گاه از بار منظرین این مؤلفه‌ها در تعریف ورودی شهر شیراز کاسته نشده است. بااین‌وجود پس از انقلاب اسلامی هویت تاریخی و طبیعی این محدوده به‌عنوان ورودی شهر شیراز دچار اغتشاش شده است. نتایج نشان می‌دهد عدم هماهنگ‌سازی این مؤلفه‌ها با تغییرات زمان و عدم توجه به اهمیت ماهوی این مؤلفه‌ها در تعریف هویت ورودی شهر، زمینۀ حذف، تخریب و یا به حاشیه رانده‌شدن این مؤلفه‌ها را فراهم و نقش آن‌ها در تعریف ورودی شهر شیراز را مخدوش ساخته است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

In the Search of Shiraz Entry, Investigation of Changes Happened in Shiraz Entry - Qur’an Gate - Landscape from Pre-Qajar Period to Date

نویسندگان [English]

  • Sima Khalilian 1
  • Mahdi Zandieh 2
  • Ayda Alehashemi 3
1 M.A in Landscape Architecture, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.
2 Associate Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Development, Imam Khomeini International University of Qazvin, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

Nowadays, the entrance to Shiraz from Isfahan is marked by Tang (Strait) Allah Akbar and the Qur’an Gate. Over time and different periods, numerous components have defined this natural entrance, and have been added to or reduced from this entrance, and have changed the identity of the being an entrance to this area for Shiraz. The study seeks to answer this question “which component has historically been stable in the definition of the entrance of Shiraz and has been the essential component shaping the view of the Shiraz entrance? To answer this question, according to the context of social, political, and cultural changes of each period, the study analyzes the several components that have shaped the entrance of Shiraz over a century. The study precisely scrutinizes the landscape changes that took place in this area in the five-time periods of the Buyid dynasty to Qajar, Qajar, Pahlavi I, Pahlavi II, and the Islamic Republic. The results designate that the Qur’an Gate, along with the two components of the valley and mountains around the entrance, has played an objective and subjective role in shaping the landscape and identity of Shiraz entrance in different historical periods. This stability has been changed dynamically and in line with the changes and needs of the time, but the landscape burden of these components in line with the definition of the entrance of Shiraz city has never been reduced. Nonetheless, after the Islamic Revolution, the historical and natural identity of this area as the entrance to the city of Shiraz has been disturbed. This article shows that the lack of coordination of these components with changes in time and lack of attention to the essential importance of these components in defining the entrance identity of the city has provided the grounds for elimination, destruction, or marginalization of these components and has distorted their role in defining the entrance of Shiraz.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tang (Strait) Allah Akbar
  • Qur’an Gate
  • Shiraz entrance
  • city entrance view
ارجمند، امیر و جلیلی‌پور، حمیدرضا. (1396). ورودی شهرها. کنفرانس پژوهش‌های معماری و شهرسازی اسلامی و تاریخی ایران، دبیرخانۀ دائمی کنفرانس، شیراز.
افسری، کرامت‌الله. (1353). تاریخ بافت قدیمی شیراز. تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
باقری، یوسف و منصوری، سید امیر. (1397). ورودی شهر، به‌مثابۀ عنصری جهت ایجاد هویت مستقل. باغ نظر، 15(60)، 5-14.
بحرینی، سیدحسین و علی طالب بابلی، ناهید. (1382). تدوین اصول و ضوابط طراحی محیطی ورودی شهر. محیط‌شناسی، 29(30)، 13-36.
براتی، ناصر و نجفی تروجنی، سیده نسیم. (1395). ارزیابی نماد ورودی شهرها بر مبنای مؤلفه‌های کالبدی طراحی (نمونۀ مورد بررسی: نماد ورودی شرقی شهر قزوین). مطالعات شهری، 5(19)، 81-91.
بهروزی، علی نقی. (1349). بناهای تاریخی و آثار هنری جلگۀ شیراز. شیراز: ادارۀ کل فرهنگ و هنر استان فارس.
پایگاه خبری اول فارس. (1397). طاووس نوستالژی شیراز از دروازه قرآن رفت. تاریخ مراجعه 22/08/1398، قابل دسترس در https://www.avalfars.ir/?p=5204.
پورآرین، فؤاد ودل‌آشوب، هادی. (1394). انگیزه‌ها و اهداف برگزاری جشن‌های دو هزار و پانصد سالة شاهنشاهی. ژرفاپژوه، 2(4 و 5)، 7-27.
جباری، علیرضا. (1379). شیراز شکوه ماندگار پارس. داراب: زبانکدۀ کلام.
جوانمردی محمدحسین؛ سجادی، خاطره؛ شبانی، غزاله و دعایی، مرجان. (1399). ارزیابی تأثیرات مؤلفه‌های فضا بر سازماندهی رفتار محیطی شهروندان در فضاهای ورودی شهرها (نمونۀ موردی: دروازه قرآن شیراز). منظر، 12(52)، 46-57.
جوهری، فرخنده؛ پورجعفر، محمدرضا؛ مثنوی، محمدرضا و رنجبر، احسان. (1391). ارزیابی فضاهای واسط در ورودی شهرها، براساس معیارهای کیفیت. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 5(9)، 187-199.
خالقی مقدم، محمد. (1396). شیراز و تحولات شهرسازی آن در دورۀ پهلوی، جامعه‌شناسی تاریخی مردم ایران. تاریخ مراجعه 22/08/1398 قابل دسترس در: http://drmkhm.blogfa.com/post/564.
خانیکی، هادی؛ موسوی، سیدحسن؛ مسجدجامعی، احمد و محمدی، ایرج. (1380). اس‍ن‍ادی‌ از ص‍ن‍ع‍ت‌ ج‍ه‍ان‍گ‍ردی‌ در ای‍ران‌ (۱۳۰۱ - ۱۳۵۷ه‍.ش‌). ت‍ه‍ران‌: وزارت‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ و ارش‍اد اس‍لام‍ی‌، س‍ازم‍ان‌ چ‍اپ‌ و ان‍ت‍ش‍ارات‌.
خرمایی، محمد کریم. (1344). شهر شیراز یا خال رخ هفت کشور. شیراز: چاپخانۀ موسوی.
 خطیبی، سیدمحمدرضا و تربت اصفهانی، سپیده. (1393). بررسی نقش مدیریت شهری در خوانش نشانه‌های ورودی شهر. همایش ملی نظریه‌های نوین در معماری وشهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین، قزوین.
دانشپور، عبدالهادی و ماستیانی، مهدی. (1393). تدوین راهبردهای طراحی مبادی ورودی شهرها با رویکرد کیفیات ادراکی-بصری (نمونۀ مورد مطالعه: ورودی جنوب‌شرقی کلان‌شهر تهران). معماری و شهرسازی ایران، 5(1)، 5-22.
دانشمیر، رضا. (1378). مهرداد ایروانیان بدیهه‌سرایی معماری. معمار، (7)، 10-21.
زارع، فریده؛ جعفری، فرزاد وکاراندیش، محمدعلی. (1389). فارس کهن سرزمین جاویدان. شیراز: نشر رخشید.
سالنامۀ آماری شهر شیراز. (1389). تاریخ مراجعه 22/08/1398 قابل دسترس در:https://portal.shiraz.ir/Modules/ShowFramework.aspx?FrameworkPageType=SEC&RelFacilityId=1115&TabID=247
سالنامه آماری شهر شیراز. (1395)  تاریخ مراجعه 22/08/1398 قابل دسترس در: https://portal.shiraz.ir/Modules/ShowFramework.aspx?FrameworkPageType=SEC&RelFacilityId=1115&TabID=247
سعیدی، مهدی؛ حبیبی، کیومرث و شیعه، اسماعیل (1396). سنجش و ارتقای کیفیت نمایانگرهای کارکردی و اجتماعی دروازه‌های ورودی و خروجی شهر در راستای توسعۀ گردشگری (مطالعۀ موردی: شهر بانه). گردشگری شهری، 4(3)، 1-18.
صداقت کیش، جمشید. (1383). کهن‌ترین تصاویر فارس (تا قبل از پیدایش دوربین عکاسی). شیراز: انتشارات تخت جمشید.
طرح جامع شیراز. (1351). ت‍ل‍خ‍ی‍ص‌ ع‍ب‍دال‍ح‍م‍ی‍د اش‍راق‌، مصوب 25 /4 /1351. تهران: مهندسان مشاور دانشگاه تهران، دانشکدۀ هنرهای زیبا - مؤسسۀ مطالعه و تحقیقات.
عبدالله دخت، مهدیه. (1395). ورودی شهرها و طراحی آن‌ها بر مبنای سکانس‌بندی (نمونه موردی شهر کرمان). اولین کنفرانس ملی شهرسازی، معماری، عمران و محیط زیست، گروه مهندسین پایا شهر، بجنورد.
فیضی، محسن و اسدپور، علی. (1392) تحلیل منظر کلان تاریخی شیراز بر اساس ترسیم‌های جهانگردان خارجی. باغ نظر، 10(24)، 3-12.
قوام‌پور، انسیه. (1389). بررسی جنبه‌های ادراکی و عملکردی ورودی شهر تهران (از بزرگراه شمال). منظر، 2(9)، 6-9.
کرمونا، متیو و تیزدل، استیو. (1390). خوانش مفاهیم طراحی شهری (ترجمۀ کامران ذکاوت و فرناز فرشاد). تهران: آذرخش.
ماهان، امین و منصوری، سیدامیر. (1396). مفهوم منظر با تأکید بر نظر صاحبنظران رشته‌های مختلف. باغ نظر، 14(47)، 17-28.
معینی، جمشید؛ عباسی، محمدرسول و آقایی، محمدرضا (1390). راهنمای گردشگری استان فارس. شیراز: مؤسسۀ چاپ و نشر نظر.
نصر، طاهره. (1383). معماری و شهرسازی شیراز در دورۀ پهلوی (1300-1357خورشیدی). تهران: روزنۀ کار.
هویدا، فریدون. (1301). سقوط شاه (ترجمۀ ح.ا. مهران). تهران: اطلاعات.
Adnan, M. A. (2007). Development of entrance ramp merging density model based on an urban expressway traffic condition (Unpublished Ph.D. Thesis). School of Civil Engineering, Universiti Sains Malaysia, Malaysia. 
Flinchpaugh, S. G. (1996). Economic Aspects of the Viceregal Entrance in Mexico City. The Americas, 52(3), 345-365.
de las Rivas Sanz, M.S. & Sardá, J.M. (2014). Landscape City: Nature and Urban Regeneration in American Cities. Bitacora Arquitectura, (28), 67-79.
Miron, L.I.G. & Formoso, C.T. (2010). Value Generation in Social Housing Projects: A Case Study on the City Entrance Integrated Program in Porto Alegre, Brazil. 18th Ann. Conf. of the Int’l. Group for Lean Construction, 181–190. 
Tyrvainen, L. & Miettinen, A. (2000). Property prices and urban forestamenities. Journal of Environmental Economics and Management, 39(2), 205-223.
Uzun, B. & Simsek, N.C. (2015). Upgrading of illegal settlements in Turkey; the case of North Ankara entrance urban regeneration project. Habitat International, 49, 157-164.
Vandorpe, K. (1995). City of many a gate, harbour for many a rebel: historical and topographical outline of Greco-Roman Thebes. In S. P. Vleeming (ed.), Hundred-gated Thebes: Acts of a Colloquium on Thebes and the Theban Area in the Greco-Roman period. Papyrologica Lugduno-Batava 27. Leiden (p.p 203–39). 
Yadin, Y. (1958). Solomon’s City Wall and Gate at Gezer. Israel Exploration Journal, 8(2), 80-86.