بررسی کارکردهای کاروانسراهای ایرانی با رویکردی منظرین

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری مدیریت گردشگری، جهاد دانشگاهی، تهران، ایران.

2 دانشگاه علم و هنر، یزد، ایران.

چکیده

توسعۀ‌ راه‌ها از جمله ضروریات توسعۀ اقتصادی در هر دوران تاریخی بوده است. در روزگار قدیم به دلایل مختلف از جمله گستردگی کشور ایران و نیاز به برقراری ارتباط میان شهرهای مختلف، کاروانسراها ایجاد شده‌اند. بناهایی که در طول زمان به دلایل مختلفی مورد توجه قرار گرفته‌اند. این بناها علاوه بر آنکه برای استراحت کاروان‌ها و مسافران در بین راه و مبادلۀ کالا در درون شهر ایجاد می‌شدند، کارکردهای مهم دیگری نیز داشتند. این مقاله با هدف بررسی کارکردهای کاروانسرا به منظور بررسی امکان تبدیل آن به یک منظر تاریخی مورد استفاده در گردشگری منظر و به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. روش گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای و از طریق بررسی مجلات و مقالات معتبر و کتب تاریخی در خصوص کاروانسرا انجام شده است. در این تحلیل با نگاه منظرین به موضوع، کارکردهای کاروانسرا مشخص‌شده و کارکردها به 11 دسته‌ اصلی تقسیم شده‌اند. با تحلیل این کارکردها به نظر می‌رسد کاروانسراها با همسان‌سازی عملکردی خود در دوره‌های زمانی مختلف، توانسته‌اند جایگاه خاصی در فرایندهای اقتصادی فرهنگی تجاری داشته باشند. روایت منظرین این کارکردها ظرفیت مناسبی برای ایجاد یک منظر و مقصد گردشگری ارائه می‌کند. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigating of the Functions of Iranian Caravanserais with a Landscape Approach

نویسندگان [English]

  • Mehdi basouli 1
  • Saeedeh Derakhsh 2
1 Ph.D. in Tourism Management, ACECR, Tehran, Iran.
2 University of Science and Arts, Yazd, Iran.
چکیده [English]

Road development has been one of the requirement for economic development in any historical period. In the old days, caravanserais were built for various reasons because of the vastness of Iran and the need to establish connections between different cities. These construction came in over years for a variety of reasons. These building had other functions rather than providing only a systematic opportunity for travellers and caravans which is taking rest, and also to exchange comes to examine in the possibility of turning it into a historical landscape which is used in tourism, data collection has been done through documentary technique and library studies by examining authentic magazines and books about the caravanserais. In this analysis, through the subject landscape, the functions of the caravanserai are identified and the functions are divided into eleven main categories. By analyzing these functions, it seems that the caravanserais, by their congruent function in different periods of time, have been able to have a special place in the economic, cultural and commercial processes. The narrative of the landscapes functions provides appropriate capacity to create a single tourism aspect and destination.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Caravanserai
  • Function
  • Landscape
  • Iran
آیوازیان، سیمون. (1379). روند شکل‌گیری کاروانسراهای برون‌شهری (تحلیل کالبدی کاروانسراهای حاشیۀ کویر)، مجموعه مقالات اولین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی  ایران (ارگ بم، کرمان)، جلد 1، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
ابراهیم‌زاده، آرمین و قاراخانی، علیرضا. (1396). بررسی کارکرد و جزئیات معماری کاروانسراهای صفوی و چگونگی احیای آنها (نمونۀ موردی کاروانسرای گدوک)، مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی ایران معاصر. تهران.
ابن منور میهنی، محمد. (1371). اسرار التوحید، مقدمه و تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، ج 1، تهران: مؤسسه انتشارات آگاه.
احمدی، مرتضی و حاجی‌بابایی، سجاد. (1395). احیا و مرمت کاروانسراهای دورۀ قاجاریه، نمونه‌ی موردی: کاروانسرای حسین‌خانی همدان، مجموعه مقالات دومین کنفرانس سالانه معماری، شهرسازی، جغرافیا و عمران. شیروان: مؤسسه پژوهشی رهجویان پایا.
اولئاریوس، آدام .(1369). سفرنامۀ ادام اولئاریوس، جلد 2، (ترجمۀ حسین کردبچه)، تهران: انتشارات سروش.
اولیویه. (1371). سفرنامۀ اولیویه، (ترجمۀ محمدطاهر میرزا)، تهران: انتشارات اطلاعات.
امین‌زاده، بهناز. (1389). ارزیابی زیبایی و هویت مکان، نشریه هویت شهر، 5(7)، 14-3.
بیگدلی، حامد؛ باقری، محمد؛ اسدی، فرخ و زارع، لیلا. (1397). بررسی تاریخ شفاهی شهر سلطانیه (بررسی آثار معماری شهر تاریخی سلطانیه براساس متون تاریخی و تاریخ شفاهی). معماری‌شناسی، 1(5)، 10-1.
پرگاری، صالح و جودکی، محمدعلی. (1395). بررسی راه‌های مواصلاتی شیراز به اصفهان (از سده‌های نخستین اسلامی تا تشکیل حکومت صفوی)، فصل‌نامۀ پژوهش‌های تاریخی8(1)،56-35.
پوپ، آرتور اپهام. (1366). معماری ایران (ترجمۀ غلام‌حسین صدری افشار). ارومیه: انتشارات انزلی.
پی‌بلیک، استفان. (1388). نصف جهان (معماری اجتماعی اصفهان صفوی) (ترجمۀ محمد احمدی‌نژاد)، اصفهان: نشر خاک.
پیرنیا، محمدکریم. (1370). دربارۀ شهرسازی و معماری سنتی ایران، نشریۀ آبادی، 1(1)، 15-4.
پیرنیا، محمدکریم. (1371). تحقیق در معماری گذشتۀ ایران، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
پیرنیا، محمدکریم. (1389). آشنایی با معماری اسلامی ایران، تهران: انتشارات سروش دانش.
پیری، سعید و افشاری‌آزاد، سمیه. (1395). مطالعۀ کاروانسراهای درون‌شهری دورۀ قاجار همدان، نمونۀ موردی: کاروانسرای حاج صفرخانی، مجلۀ پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 6(11)، 221-207.
تاتاری، مهدی و نیستانی، جواد. (1393). مطالعۀ عناصر معماری فضاهای ورودی: موارد بررسی، کاروانسراهای صفوی خراسان رضوی. مجلۀ پیام باستان‌شناس، 11(21)، 124-109.
تکمیل همایون، ناصر. (1369). کاروانسرا در فرهنگ ایران. تحقیقات تاریخی. (4-5)، 227-201.
توسلی، محمود. (1381). ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران. تهران: انتشارات پیوند نو.
ثواقب، جهانبخش و نجفی علی‌آبادی، فردین. (1391). نقش صفویان در رشد کاروانسراها. فصلنامۀ تاریخ، 7(26) ، 59-34.
کارری، جملی و جیوانی، فرانچسکو. (1383). سفرنامه، (ترجمۀ عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ)، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
حسینی، آرزو و پورنادری، حسین. (1393). مطالعۀ تطبیقی فضای معماری کاروانسراهای صفوی شاخص در بازار اصفهان، مطالعه‌ی موردی کاروانسراهای شاه، ساروتقی و مادرشاه. فصلنامه‌ی علمی پژوهشی مطالعات تطبیقی هنر، (8)4، 97-.81
رفیع‌فر، جلال‌الدین و لرافشار، احسان. (1382). بررسی انسان‌شناختی کاروانسراهای عصر صفوی، نامۀ انسان‌شناسی، 1(4)، 60-37.
ساریخانی، مجید؛ شریفی‌نیا، اکبر و قنبری، ندا. (1391). نگاهی نو به قلعه‌ی میرغلام هاشمی، با توجه به عناصر سازندۀ بنا (قلعه یا کاروانسرا)، نامۀ باستان‌شناسی، 2(2)، 172-161.
سجادی، ژیلا؛ جنگی، حسن و صفا مقدم، فاطمه. (1389). ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎﯼ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺩﺭ ﮔﺬﺍﺭ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﺳﺎﺯﯼ ﻣﺪﺭﻥ،  ﺍﻧﺪﯾﺸﻪ ﺟﻐﺮﺍﻓﯿﺎﯾﯽ4(8)،88-63.
سهیلی، جمال‌الدین و رسولی، نسترن. (1395). مطالعۀ تطبیقی نحو فضای معماری کاروانسراهای دورۀ قاجاریه (مطالعۀ موردی: کاروانسراهای قزوین و کاشان)، هویت شهر، 10(21)، 60-47.
سیرو، ماکسیم. (1357). راه‌های باستانی ناحیۀ اصفهان و بناهای وابسته به آن‌ها (ترجمۀ مهدی مشایخی). تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
سیرو، ماکسیم. (1362). کاروانسراهای ایران و ساختمان‌های کوچک میان‌راه‌ها (ترجمۀ عیسی بهنام). تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
سیرو، ماکسیم. (1386). کاروانسراهای بین راهی دورۀ صفوی، اصفهان در مطالعات ایرانی، ج 2، به کوشش رناتا هولود، (ترجمۀ محمدتقی فرامرزی و داود طبایی). تهران: فرهنگستان هنر.
شاردن، ژان. (1374). سفرنامۀ شاردن، جلد 4، (ترجمۀ اقبال یغمایی). تهران: انتشارات توس.
شانواز، بلال و خاقانی، راضیه. (1394). کاروانسراهای ایران زمین. تهران: انتشارات پازینه.
شفقی، سیروس. (1384). بازار بزرگ اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، مرکز اصفهان‌شناسی و خانۀ ملل.
صبوری زالوآبی، آرش. (1392). تاریخچۀ کاروانسرا، فصلنامۀ تاریخ‌پژوهی(55)، 182-145.
طالبیان، نیما؛ آتشی، مهدی و نبی‌زاده، سیما. (1392). مجموعه کتاب‌های عملکردهای معماری مجتمع تجاری، کتاب هشتم. تهران: انتشارات کتابکده کسری.
طلس، محمد اسعد. (1337). آموزش و پرورش در اسلام، اقتباس و نگارش محسن فارسی، مجلۀ آموزش و پرورش، 29(7)، 30-27.
فرشچی، حمیدرضا و حاجی‌زمانی، مهدی. (1398). بررسی کاروانسراهای ایران و بناهای وابسته به آن، معماری‌شناسی، 2(7)، 13-1.
فروزنده، نسیم؛ ده‌کیانی، غلامرضا و حیدری بنی، داریوش. (1393). بررسی و مطالعۀ کاروانسراهای ایران، کنفرانس بین‌المللی انسان، معماری، عمران و شهر، تبریز: مرکز مطالعات راهبردی معماری و شهرسازی.
کوهستانی، حسین؛ ملکی، هومن؛ موفق، محمدحسین و ناصرقرایی، محسن. (1396). ساختار امنیتی کاروانسراهای دورۀ صفویه. فصلنامه‌ی مطالعات تاریخ انتظامی، 4(12)، 82-67.
کیانی، محمد یوسف و ولفرام، کلایس. (1368). فهرست کاروانسراهای ایران. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کیانی، محمد یوسف. (1386). تاریخ هنر معماری ایران در دورۀ اسلامی، تهران: سمت.
کیانی میرا، محسن. (1369). تاریخ خانقاه در ایران، تهران: کتابخانۀ طهوری.
گیرشمن، رومن. (1369). ایران از آغاز تا اسلام (ترجمۀ محمد معین)، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
لباف خانیکی، رجب‌علی. (1379). دگردیسی در مفهوم و کاربری رباط. تحقیقات جغرافیایی، 15(1-2)، 101-89.
لغت‌نامۀ دهخدا. (1359). علی‌اکبر دهخدا زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی. تهران: دانشگاه تهران.
ماهان، امین و منصوری، سید امیر. (1396). مفهوم منظر با تأکید بر نظر صاحب‌نظران رشته‌های مختلف، باغ نظر، 14(47)، 28-17.
مرادچله، عبدالباقی. (1389).کاروانسراها، همایش منطقه‌ای خانۀ ایرانی، گنبدکاووس.
مشبکی اصفهانی، علیرضا. (1397). مقایسۀ تطبیقی فضای معماری کاروانسراهای عصر صفوی با رویکرد کالبدی، نشریه هنر و معماری (معماری سبز)، 12(4)، 24-11.
معطوفی، اسدلله. (1382). تاریخ چهار هزار سالۀ ارتش ایران، جلد 2، تهران: انتشارات ایمان.
ملایی، معصومه. (1389). بررسی انواع کاروانسراهای ایران، نشریه فن و هنر، (50)، 27-23.
منصوری، سیدامیر. (1383). درآمدی بر شناخت معماری منظر، باغ نظر، 1(2)، 78-69.
واعظی، مهدی. (1397). بررسی روش‌های ارزیابی و تحلیل کیفیت و زیبایی‌شناسی محیط و منظر شهری، فصلنامه انسان و محیط زیست، 16(2)، 142-131.
نژاد ابراهیمی، احد و تاملی، محمود. (1397). جهت‌گیری در معماری و نقش آن در شکل‌گیری خانه‌های تاریخی تبریز. معماری‌شناسی1(5)، 12-1.
هیلن‌براند، رابرت. (1377). معماری اسلامی(ترجمۀ ایرج اعتصام). تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
هیلن براند، رابرت. (1385). هنر و معماری اسلامی (ترجمه‌ی اردشیر اشراقی)، تهران: انتشارات روزبه.