نگاه منظرین به حمام‌های عمومی، بررسی عناصر و کارکردهای آن

نوع مقاله : مقالۀ ترویجی

نویسنده

استادیار پژوهش، جهاد دانشگاهی یزد، ایران.

چکیده

حمام عمومی از جمله فضاهای مهم در ساختار شهر محسوب می‌شد. این فضا در دهه‌های اخیر نقشی مهم در فضای فرهنگی اجتماعی ایران ایفا کرده است. مکانی با خصوصیات معماری منحصر به ‌فرد که کارکردهای متفاوتی را در زندگی ایرانیان داشته است. به‌گونه‌ای که در بررسی آن نمی‌توان صرفاً به فضای کالبدی فارغ از معنا و مفهوم آن فضاها نگاه کرد و این درواقع ضرورت نگاه منظرین به حمام عمومی را آشکار می‌سازد. حمام به ‌عنوان یکی از عناصر شهر، علاوه بر کارکردهای طبیعی خود در بهداشت و نظافت، کارکردهای متفاوتی در ساختار جامعه و نقش مهمی در ارتباطات اجتماعی داشته است. در این مقاله که با روش توصیفی-تحلیلی ارائه‌شده و ابزار جمع‌آوری اطلاعات آن، کتابخانه‌ای بوده است، به اجزاء مختلف حمام و کارکردهای اجتماعی آن پرداخته ‌شده است. سعی بر آن است که با نگاهی منظرین، برخی دیگر از دلایل رونق حمام‌ در ایران مورد بررسی قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Landscaping Perspective in the Public Bathhouses, its Elements and its Functions

نویسنده [English]

  • Mehdi Basouli
Assistant Professor of Research, ACECR, Yazd, Iran.
چکیده [English]

Over the last decades, public bathhouses as  the essential spaces in the city have played an important role in the cultural and social context of Iran. Unique architectural features of this public space make it distinguishable from other building in terms of functions  The public bathhouses have long been integrated into  Iranian daily life. Thus, it cannot be viewed solely by its physical space, regardless of the meaning and significance of those spaces. Actually, it  underlines the necessity of examining public bathhouses from a landscape perspective. Bath as an element of the city, not including its natural functions in sanitation, serve different functions in the structure of society and plays a crucial role in social communication. In this paper, data were collected  and analyzed qualitatively .It has been devoted to the specific components of the public bathhouses and its social functions. Further, it is attempted to look at some of the other reasons for the boom in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Public Bathhouse Landscape look
  • Function
ابن اخوه، محمد ابن محمد. (1360). آئین شهرداری در قرن هفتم هجری. ترجمه: جعفر شعار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
افلاکی، احمد. (1375). مناقب‌العارفین. تصحیح تحسین یازیجی. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
اکبری، پریوش. لاله، هایده و شجاعی‌اصفهانی، علی. (1390). حمام حاج میرحسین قزوین، گرمابه‌ای از اوایل دورة قاجار. مجلة‌ مطالعات باستان‌شناسی، 3(2): 193-219.
پاپادوپولو، الکساندر. (1368). معماری اسلامی. ترجمة حشمت جزنی. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا.
پاپلی‌یزدی، محمد‌حسین. (1388). شازده حمام. مشهد: انتشارات پاپلی.
پیرنیا، محمدکریم. (1381). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
پ‍ی‍گ‍ول‍ف‍س‍ک‍ایا، نینا ویکتورینا. (1367). شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان. ترجمة عنایت‌الله رضا. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
جاوید، هوشنگ. (1382). موسیقی و حمام. کتاب ماه هنر، (57 و 58): 44-47.
حبیبی، امین. (1389). منظر راهی برای شناخت جهان. مجلة منظر، 2 (12): 40-45.
حق‌پرست، رحیم. (1388). صوفی در گرمابه. فصل‌نامة‌ هنر،  (79): 174.
دروویل، گاسپار. (1364). سفر در ایران. ترجمه: منوچهر اعتماد‌مقدم. تهران: انتشارات شباویز.
رشید‌نجفی، عطیه. (1389). بررسی موقعیت و وضعیت حمام‌های تاریخی شهر تبریز. صفه، 20 (51): 61-74.
رضوی برقعی، سیدحسین. (1388). معماری در متون طب کهن و مقدمة رسالة دلاکیه. گلستان هنر، (15): 64-70.
رضی، هاشم. (1371). آئین مهر، میترائیسم، آئین اسرار، مراسم دینی. تهران: بهجت.
رمضانی، وحیده. (1384). بررسی وضعیت معماری در ایران با تأکید بر مفهوم و کاربری بناها. تاریخ‌پژوهی، 7( 22 ) و (23): 125-143.
روح‌الامینی، محمود. (1386). حمام عمومی در جامعه و فرهنگ و ادب دیروز. تهران: اطلاعات.
رهبر، ‌مهدی. (1374). نیایشگاه صائبین در جنوب شوشتر. مجموعة مقالات اولین کنگرة‌ تاریخ معماری و شهرسازی ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
سجادی، سیدجعفر. (1383). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: انتشارات طهوری.
سجادی، علی‌محمد. (1382). حمام و استحمام در فرهنگ ایرانی. مطالعات ایرانی، 2(4) : 75-98.
سروشیان، جمشیدسروش. (1376). آب، گرمابه و پاکیزگی نزد زرتشتیان ایران. تهران : نشر ماکان.
سیدالماسی، پروانه و سیدالماسی، پرستو. (1387). جایگاه گرمابه در اندیشه، آثار و زندگی مولانا. فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، 4(13): 77-94.
شهری، جعفر. (1357). تهران قدیم. جلد اول. تهران: انتشارات امیرکبیر.
صوفیان، مسعود و دعاگو، منصوره. (1388). آشنایی با طب (تلفیقی از طب سنتی و اسلامی). اولین همایش علمی و پژوهشی طب‌الرضا، مشهد.
طبسی، محسن و جعفرپور، محمدرضا. (1386). تأثیر معماری گرمابه‌های ایران بر حمام‌های اسلامی فلسطین. دو فصلنامة‌ مدرس هنر، 2(10): 65-74.
طبسی، محسن. (1390). بازشناسی نقش و جایگاه گرمابه‌ها در عرفان ایرانی. مجلة تخصصی زبان و ادبیات فارسی، (31): 55-73.
عثمان، محمد عبدالستار. (1376). مدینة‌ اسلامی. ترجمه: علی چراغی. تهران: امیرکبیر.
فخاری تهرانی، فرهاد. (1379). حمام در نظرگاه زمان. صفه، 10(30): 94-105.
قاسم‌خانی، حکمت. (1390). گرمابه، میراثی کهن. قابل دسترس در :  http://jamejamonline.ir/online/670909600610657615 (تاریخ دسترسی : 23 مرداد 1397).
قبادی، علیرضا. (1386). نوروز همدانی. فرهنگ مردم ایران، (11): 21-36.
قبادیان، وحید. (1382). بررسی اقلیمی ابنیة سنتی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
قوام‌پور، انسیه. (1389). خاطرة‌ جمعی، بررسی نسبت خاطرة‌ تاریخی از فضا با موفقیت آن. مجلة منظر، 2(11): 76-77.
کریمیان‌سردشتی، نادر. (1382). کتاب‌شناسی حمام. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
کیانی، محمدیوسف. (1366). معماری ایران: دورة اسلامی. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
کیانی، محمدیوسف. (1386). معماری ایران (دورة‌ اسلامی). تهران: انتشارات سمت.
محرابی، سیدمحسن. (1382). معماری سنتی ایران، کاروان‌سراها، حمام‌ها، خانه‌ها در مسلخ معماری مدرن. فردوسی،20 و 21: 14-19.
محمد مرادی، اصغر و اخترکاوان، مهدی. (1387). بررسی عمل‌کرد سامانه‌های حرارتی گرمابه‌های تاریخی ایران.  نشریة بین المللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید، 19(6): 35-43.
مخلصی، محمدعلی. (1382). تزئینات و آرایة حمام. کتاب ماه هنر، (57 و 58): 106-114.
ملایی‌توانی، علیرضا و غلام‌پور، میثم. (1393). حمام و استحمام در فرهنگ ایرانیان عصر قاجاریه (از آغاز تا مشروطه). مطالعات تاریخ فرهنگی، 6 (21): 121-148.
منصوری، سید‌امیر. (1389). چیستی منظر شهری. مجلة منظر، 2(9):  30-33.
مهجور، فیروز. (1382). حمام در شهرهای ایرانی اسلامی. کتاب ماه هنر، (57 و 58) : 60-66.
ناصرالحکما، میرزا علی‌خان. (1387). حفظ صحت. تصحیح ناصر رضایی‌پور و محسن عابدی. تهران: انتشارات المعی.
نظامی عروضی، علی. (1387). کلیات چهار مقاله. با تصحیح علامه محمد قزوینی. تهران: انتشارات جامی.
همایی، جلال‌الدین. (1384). تاریخ اصفهان. تهران: هما.
یاوری، حسین. (1388). سیری در هنر و معماری ایران. تهران: انتشارات سیمای دانش.
یزدان‌پرست لاریجانی، محمد‌حمید. (1387). نامة‌ ایران. تهران: انتشارات اطلاعات.