منظر آیینی برج ایرانی و اثر آن در مدیریت گردشگری

نوع مقاله : مقالۀ ترویجی

نویسنده

دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران.

چکیده

 مطالعۀ سیر تاریخى واژۀ برج در کتاب‌هاى لغت نشان مى‌دهد، برج در آغاز تنها بر باروهاى ساخته شده بر گوشۀ دیوارهاى شهر، قلعه‌ها و کاخ‌ها اطلاق مى‌شده و سپس دچار توسعۀ معنایى شده است. امروزه منارها جای خود را به برج‌هایی داده‌اند که کاربری‌های گوناگونی دارند. برج در ایران کاربردهای متنوع و متعددی داشته است. علاوه بر قلاع، در دو سوی درِ ورودی کاروان‌سراها نیز برای دیده‌بانی و مراقبت، برج‌هایی ساخته می‌شد. گاه به کبوترخانه‌ها نیز برج کبوتر می‌گفته‌اند و برخی از مقبره‌ها نیز به میل یا برج شهرت یافته‌اند. همچنین شماری از میل‌ها که برای برافروختن آتش بر فراز آنها و راهنمایی گمشدگان ساخته می‌شدند، برج نام می‌گرفتند. هدف این مقاله بررسی برج‌های ایرانی از دیدگاه منظرین است. بر همین اساس، بعد از ریشه‌شناسی واژۀ برج، معنا و ریشۀ این واژه با کاربردهای متفاوتی که در طول زمان داشته، تطبیق داده شده و با نگرشی عمیق به معنی و ریشۀ واژۀ برج پرداخته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در لغت‌نامۀ فارسی بیشتر به کارکرد دفاعی، امنیتی و نظامی برج توجه شده، حال آنکه با بررسی ریشۀ این واژه در زبان عربی بیشتر به کارکرد اطلاع‌رسانی برج توجه شده است. با بررسی برج‌های تاریخی ثبت‌شده در ادارۀ میراث فرهنگی و گردشگری ایران، به طیف وسیعی از کارکردها ذیل چهار گروه نمادین، اطلاع‌رسانی، کارکردی و نظامی دست یافته و با بررسی بیشتر مشخص شد که تعداد زیادی از برج‌ها چند‌منظوره بوده‌اند. به نظر می‌رسد میان شکل برج‌ها، کاربردهای متفاوت آنها و همچنین پراکندگی جغرافیایی آنها ارتباطاتی وجود دارد که این مسئله مستلزم بررسی و پژوهش بیشتر در این زمینه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ritual Landscape of Iranian Tower and its Effect on Tourism Management

نویسنده [English]

  • Mahdieh Bod
چکیده [English]

The study of the historical trend of the term “Tower” (equivalent in Persian to Borj) in dictionaries shows that it was seminally used to refer to the fortifications constructed at the corner of cities, castles and palaces. It gradually underwent semantic development and nowadays, minarets have given their position to the towers used for various purposes. Towers have served diverse and numerous applications in Iran. Besides in the perimeter of the castles, they were also constructed on the two sides of the caravansaries’ entry gates for such purposes as lookout and surveillance. The dovecotes were also used to be called pigeon towers as some tombs have become to be known as tower or turret. A number of turrets on the top of which fire was set to guide the lost individuals were also called tower. The present study aims to study the Iranian towers from  the visitors’ point of view. The study has made an attempt to adapt the meaning and root of the term "tower" in the course of history after its etymology. It will be figured out in a subtle look at the meaning of the term that the Persian dictionaries have largely pointed to a defensive, security and military function of tower. Through meticulous examination of the term’s meaning and root, it can be found out that in Persian dictionary, the defensive, security, and military functions of it have mostly been focused, while in Arabic language, attentions have been mostly paid to its information provision aspect. A vast spectrum of tower functions, generally classified under four titles, namely symbolic, information provision, functional and military, can be found out in an investigation of the historical towers registered in Iran’s Administration of Cultural Heritage and Tourism. Using scrutiny, it is made evident that a large number of the towers were served as the  multiple purpose constructions . In addition  it seems there is a relationship between the towers’ shapes and uses as well as between their geographical scattering and their different applications and this is to be elucidated in further research. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Landscape, Tower
  • Iranian Tower
  • Tourism
ابن احمد، خلیل. (1372). کتاب العین. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن منظور، محمدبن مکرم. (1995 ). لسان‌العرب. مؤسسه التاریخ العربى.
پورجعفر، محمدرضا. (1389). بررسی تطبیقی آثار معماری اسلامی از برج قابوس ابن وشمگیر در ایران تا برج‌های دوقلوی پترناس. دو فصلنامة معماری و شهرسازی، 3 (5): 148-135.
جفری، آرتور. (1372). واژه‌هاى دخیل در قرآن مجید. ترجمة  فریدون بدره‌ای. تهران: نشر توس.
دهخدا، علی‌اکبر .(1373). فرهنگ دهخدا. تهران : انتشارات دانشگاه تهران.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1310). گزارش ثبتی اثر برج طغرل، شمارة ثبت147.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1314).  گزارش ثبتی اثر برج سه گنبد، شمارة 242.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1353). گزارش ثبتی اثر برج آزادی، شماره 1008.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1356). گزارش ثبتی اثر برج ساعت، شمارة ثبت 1512.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1362). گزارش ثبتی اثر برج آجری اشقون بابا، شمارة ثبت 1643.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1375). گزارش ثبتی اثر برج آب بانک ملی، شمارة ثبت 1911.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1377 الف). گزارش ثبتی اثر برج آتش‌نشان تبریز، شمارة ثبت 2011.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1377 ب). گزارش ثبتی اثر برج خلعت‌پوشان، شمارة ثبت2010.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1377 ج).  گزارش ثبتی اثر برج ناقوس کلیسا، شمارة 2167.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1380 الف). گزارش ثبتی اثر برج آرامگاهی شاهزاده حسین، شمارة 3828.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1380 ب). گزارش ثبتی اثر برج چشمه موالید، شمارة ثبت 4793 .
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1382). گزارش ثبتی اثر برج بابانجم، شمارة ثبت 9824.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1384 الف). گزارش ثبتی اثر برج ارجنان، شمارة ثبت 13020 .
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1384 ب). گزارش ثبتی اثر برج  ازبکوه، شمارة ثبت 15102.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1384 ج). گزارش ثبتی اثر برج امان‌الله، شمارة ثبت 13944.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1384 د). گزارش ثبتی اثر برج باقرآباد، شمارة ثبت 14624.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1384 ه). گزارش ثبتی اثر برج بمونی آقا، شمارة ثبت 14721.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1385 الف). گزارش ثبتی اثر برج آقا، شمارة ثبت 16212.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1385 ب). گزارش ثبتی اثر برج چاه‌خور، شماره ثبت 15859 .
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. (1386). گزارش ثبتی اثر برج کوره شوشتری، شمارة ثبت 20807 .
کزازی، میرجلال‌الدین. (1379). نامة باستان. تهران: انتشارات سمت.
لابی الحسین، زکریا .(1361). معجم مقاییس اللغه. به تحقیق و ضبط عبدالسلام محمد هارون. قم: مرکز نشر مکتب الاعلام الاسلامی.
مصطفوى، حسن. (1384). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
معین، محمد. (1382). فرهنگ معین. تهران: انتشارات امیرکبیر.
منصوری، سید‌امیر و حبیبی، امین. (1389). تبیین و ارزیابی مؤلفه‌های مؤثر بر ارتقای نقش منظر در پایداری محیط، بررسی موردی رودخانة خشک شیراز، باغ نظر، 7(15): 63-78.
نجفی، علی. (1381). تحقیقی پیرامون مناره. ماهنامة مکتب اسلام، (7): 60-67.
نوابخش، مهرداد و رحمانی، رحمان. (1389). آسیب‌شناسی برج‌سازی در آلودگی کالبدی محیط‌زیست فضاهای شهری نمونة موردی برج آریان همدان. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 12(1): 163-177.
دانشنامة تاریخ معماری ایران‌شهر. (1390). پرونده‌های ثبتی آثار ملی. http://iranshahrpedia.ir/static/view/page/cultural-heritage-reports.